4 мавзу. Материал харажатлари ҳисоби reja Материалларни бошқариш жараёнини тушунишга 2Материалларни ҳисобга олишнинг узлуксиз ва даврий тизимини фарклашга 3Ишлаб чикаришга бериладиган материаллар кийматини баҳолаш

Бу жараёнлар ўз-ўзидан борувчи, табиий ёки мусбат жараёнлар деб аталади. Бу жараёнлар изолирланган ёки изолирланмаган системаларда бориши мумкин ва бу жараёнлар системанинг ички энергияси камайиши ва ташқи муҳитга энергияни иссиқлик ёки иш кўринишида узатилиши, ёки аксинча ташқи муҳитдан олинган иш ёки иссиқлик ҳисобига ички энергияси ортиши билан бориши мумкин.

• Бу жараёнлар ўз-ўзидан борувчи, табиий ёки мусбат жараёнлар деб аталади. Бу жараёнлар изолирланган ёки изолирланмаган системаларда бориши мумкин ва бу жараёнлар системанинг ички энергияси камайиши ва ташқи муҳитга энергияни иссиқлик ёки иш кўринишида узатилиши, ёки аксинча ташқи муҳитдан олинган иш ёки иссиқлик ҳисобига ички энергияси ортиши билан бориши мумкин.

Умуман жараёнлар қайтар ва қайтмас жараёнларга бўлинади.

• Умуман жараёнлар қайтар ва қайтмас жараёнларга бўлинади.
• Жараёнлар тугагач системани ва ташқи муҳитни дастлабки ҳолатга қайтариш мумкин бўлмаса бу жараёнлар қайтмас деб айтилади. Бунда одатда система эски ҳолатга қайтиши мумкин, лекин ташқи муҳитда ўзгаришлар, “излар” қолади. Масалан: ташқи муҳитдаги жисмлар энергиялари ўзгариб қолади.
• Қайтар жараёнлар деб жараён тугагач системани ҳам, ташқи муҳитни ҳам дастлабки холатга қайтариш мумкин бўлсагина айтилади.
• Қайтар жараёнлар реал жараёнларни идеализациясидир. Яъни уларга яқинлашиши мумкин лекин тўла эриши мумкин эмас. Максимал иш қайтар жараёнда бажарилади.

Термодинамик қайтар жараёнга мисол тариқасида идеал газнинг изотермик равишда кенгайиб сўнг сиқилиб олдинги ҳолатга қайтишини кузатайлик. Поршинли идишда газ бўлиб, фараз қилайлик, поршин идеал, яъни оғирлиги йўқ ва ишқаланишсиз ишлайди.

• Термодинамик қайтар жараёнга мисол тариқасида идеал газнинг изотермик равишда кенгайиб сўнг сиқилиб олдинги ҳолатга қайтишини кузатайлик. Поршинли идишда газ бўлиб, фараз қилайлик, поршин идеал, яъни оғирлиги йўқ ва ишқаланишсиз ишлайди.
• Газнинг кенгайиши ва сиқилишини график кўринишда чизмада кўрсак.