3-ma’ruza relelarning ko‘rsatkichlari va ularga qo‘yiladigan talablar

3-MA’RUZA
RELELARNING KO‘RSATKICHLARI
VA ULARGA QO‘YILADIGAN TALABLAR

REJA
3.1. Relelarning asosiy ko‘rsatkichlari

3.2. Relelarni ishlatishda qo‘yiladigan texnik talablar


Tayanch so’z va iboralar
Elektr relelarning tok bo‘yicha o‘rsatkichlari, zaxira va qayta-ruv koeffitsientlari,yakorni tortilish vaqti va qo‘yib yuborish vaqti, ishonchliligi: I,II va III sinf relelari, relelarni ishlash xususiyatlari, xavfsizlik talablari, xavfli nosozlik sabablarini kamaytirish uchun talablar, asosiy talablar,


3.1. RELELARNING ASOSIY KO’RSATKICHLARI
Elektr relelar tok bo‘yicha quyidagi ko‘rsatkichlarga ega (3.1-rasmga qarang):
- tortish (ishga tushish) toki I_tt – bu rele yakorini tortib, ro‘para kontaktlarni tutashtirishga imkon beradigan g‘altakdagi minimal tokdir;
- qo‘yib yuborish toki I_qyu – bu rele yakorini qo‘yib yuborib, orqa kontaktlari tutashadigan g‘altakdagi maksimal tok miqdori bo‘lib, bundarelening yakorini qo‘yib yuborib, orqa kontaktlari tutashadi;
- ishchi tok I_i – bu yakorning ishonchli tortilishini taminlaydigan o‘ta yuk-lanish toki,I_i>I_tt.
A
3.1-rasm. Kontaktli relening releli tavsiflari

yrim relelar tok bo‘yicha yana ikkita ko‘rsatkichga egalar:
- to‘g‘ri ko‘tarish toki I_tkt – bu minimal tok bo‘lib, unda ro‘para kontaktlar tutashishadi, ammo kontaktlar bosimi talabni qoniqtirmaydigan (bunda yakor o‘zakka hali tekkani yo‘q hamda uni yana siljishiga imkon bor) holatdir;
- to‘liq ko‘tarish toki I_tkt – bu minimal tok bo‘lib, unda ro‘para kontaktlar tutashishadi va umumiy (U) hamda ro‘para (R) kontakt prujinalarining yuqoriga qaratib birgalikdagi harakati tufayli berilgan kontakt bosimi ta’minlanadi.
Relelarni shularga o‘xshash:
- kuchlanish U_tt, U_kyu, U_i;
- quvvat W_tt, W_kyu, W_i;
- magnit yurituvchi kuch (MYuK) Iw_tt, Iw_kyu, Iw_i bo‘yicha boshqa ko‘rsat-kichlari ham bordir. Rele nazariyasida elektromagnitni MYuK – bu g‘altakdan oqadigan I tokni, g‘altak cho‘lg‘amlarining soni w ga ko‘paytmasidan Iw = F = iw iborat.
Elektr magnit rele tortish quvvati bo‘yicha kichik (1…3 Vt), o‘rta (1…3 Vt) va katta (W_tt >10 Vt) quvvatlik guruhlarga bo‘linishadi.
Relening ishlashi, zaxira va qaytaruv koeffitsientlari bilan baholanadi, ya’ni:

• 
  Zaxira koeffitsienti, buishchi tokni tortish (ishga tushish) tokiga nisbatidan iborat:k_z = I_i/I_tt. K_z qanchalik katta bo‘lsa, shunchalik relening tortilish bo‘yicha ishlashi ishonchli bo‘ladi, ammo rele iste’mol qiladigan energiya ortadi; odatda, k_z = 1.4…4,0 ga teng.
  
• 
  Qaytaruv koeffitsienti, bu relening qo‘yib yuborish tokini tortish tokiga bo‘lgan nisbati, yani k_k = I_kyu/I_tt iborat (k_k<1). k_k qanchalik katta bo‘lsa, shunchalik releni qo‘yib yuborishdagi ishlashi ishonchli bo‘ladi. Ana shu sababli, bu koeffi-tsientni yana xavfsizlik koeffitsienti deb ham atashadi va k_k qanchalik birga yaqin bo‘lsa, shunchalik yaxshidir, odatda k_k = 0.3…0.5 teng.
  

R elening tezkorligi, vaqt ko‘rsatkichlari bilan baholanadi. Rele yakorini tortilishi uchun (3.2-rasmga qarang) S kalit tutashtiriladi va rele g‘altagi manbaga ulanadi. Yakor harakatlana boshlaydi, orqa O kontakt ajraladi, prujina yuqoriga siljiydi va ro‘para R kontakt tutashadi.
B
3.2-rasm