2 мавзу:“Жойда ўлчаш ишлари. Жойда картасиз мўлжалланиш ва нишон кўрсатиш”

2 - МАВЗУ:“Жойда ўлчаш ишлари. Жойда картасиз мўлжалланиш ва нишон кўрсатиш”


1 – МАШҒУЛОТ:“ Жойда ўлчаш ишлари. Жойда картасиз мўлжалланиш ва нишон кўрсатиш”


1-Ўқув саволи: Чизиқли ва бурчакли ўлчов бирликлари. Бурчак ва масофаларни ўлчаш.
Жангда, одатда масофа ва бурчак ўлчаш оддий усуллар билан, кузатиш воситалари ёрдамида ёки визиуал (кўз билан чамалаб) бажарилади. Ўлчашларда йирик масштабли топографик карталардан фойдаланилади.
Чизиқли ва бурчак ўлчов бирликлари. Бирон бир қийматни ўлчаш (масофа-бурчак) – қабул қилинган ўлчаш бирлигидаги бошқа қиймат билан солиштириш демакдир.
Жойда ўлчаш бирлиги:
Бурчак- градусда ва минут ёки минглик бурчак ўлчами ёрдамида ўлчанади;
Масофа - километр ва метрда.
Бурчак ўлчагич ёрдамида бурчак ўлчаш қуйидагича бажарилади. Ҳар- хил узоқликда жойлашган маҳаллий предметлар ўртасида жойлашган кузатувчининг кузатиши гўёки концентрик айланалар ўртасида бўлиб, уларнинг масофалари айлана радиусига тенг, деб фараз қилинади. Агар доира 6000 бўлакларга бўлинса, у ҳолда унинг бир бўлагини узунлиги айлана радиусининг мингдан бир қисмига тенг бўлади:

Бунда: R- айлана радиуси.

Доиранинг марказий бурчаги ёй билан тортилгани 1 - 6000 доиранинг узунлигига тенглигини бурчак ўлчов бирлиги, деб қабул қилинган. Бу бирликни бурчак ўлчагич ёки мингдан бир, деб аталади. Бурчак ўлчаш уни ёзилиш ва ўқилиш пайтида олдин юзлик қиймати, сўнгра ўнлик ва бирлик қийматлари айтилади. Агар юзлик ва ўнлик қийматлари бўлмаса улар ўрнига ноль ёзилади. Ёзувлар ёзиш тартиби қуйидаги жадвалда келтирилган.
1-Жадвал

Бурчак мингдан бирида	Ёзилиши	Ўқилиши
2343	23-43	Йигирма уч қирқ уч
343	3-43	Уч қирқ уч
43	0-43	Нол қирқ уч
3	0-03	Нол нол уч
1	0-01	Нол нол бир

Бурчак ўлчагич бирлигидан градусга ўтишда қуйидаги муносабатдан фойдаланилади: