2 мавзу:“Жойда ўлчаш ишлари. Жойда картасиз мўлжалланиш ва нишон кўрсатиш”

Адрианов компаси – горизонт томонларини аниқлаш, жойда бурчакларни градусларда ўлчаш, картани мўлжаллаш, магнит азимутини аниқлаш, магнит азимутига асосан ҳаракатланиш йўналишини топиш ва азимутлар бўйлаб ҳаракатланиш учун мўлжалланган. Компас тузилиши 9-расмда кўрсатилган бўлиб, қисмлари қуйидаги вазифаларни бажаришга мўлжалланган: қобиқ (1) – унга барча қисмлар ўрнатилган;

9-расм. Адрианов компаси.

лимб (2) – бурчаклардан ҳисоб олиш учун мўлжалланган;
магнит мили (3) – магнит азимутини аниқлаш учун мўлжалланган;
қараш мосламаси (4) – нишоннинг йўналишини аниқлаш учун мўлжалланган;
ҳисоб олгич (5) – лимбдан ҳисоб олиш учун мўлжалланган;
тўхтатгич (6) – магнит милини қобиққа қотириш учун мўлжалланган.
Лимбнинг рақамлари ҳар 15° оралиқда ёзилган. Шкаланинг бир бўлиниши 3° га тенг.
Артиллерия компаси ҳам худди Адрианов компаси каби горизонт томонларини аниқлаш, жойда бурчакларни градусларда ўлчаш, картани мўлжаллаш, магнит азимутини аниқлаш, магнит азимутига асосан ҳаракатланиш йўналишини топиш ва азимутлар бўйлаб ҳаракатланиш учун мўлжалланган. Компаснинг тузилиши 10-расмда кўрсатилган бўлиб, унинг қисмлари қуйидаги вазифаларни бажаришга мўлжалланган:
к омпас қобиғи (1) – унга барча қисмлар ўрнатилган;
лимбқобиғи (2) – лимбни қулай томонга буриш учун мўлжалланган;
лимб (3) – бурчаклардан ҳисоб олиш учун мўлжалланган;
кўзгули қопқоқ (4) – лимб тасвирини кўрсатиш ҳамда кўзгу (а) ва қопқоқни қотириш учун (б) мўлжалланган;
м
10-расм. Артиллерия компаси.

агнит мили (5) – магнит азимутини аниқлаш учун мўлжалланган;
мил тўхтатгич ричагининг дастаси (6) – магнит милини қобиққа қотириш учун мўлжалланган.