2-Mavzu. Quyosh radiatsiyasining tarqalishi va uni o‘lchash usullari. Reja: Quyosh radiatsiyasining tarqalishi

2-Mavzu. Quyosh radiatsiyasining tarqalishi va uni o‘lchash usullari.
Reja:

1. 
   Quyosh radiatsiyasining tarqalishi
   
2. 
   Quyosh radiasiyasini o’lchash.
   
3. 
   Termoelektrik aktinometr yordamida to’g’ri quyosh radiasiyasini o’lchash. Aktinometriya. Quyosh radiasiyasini hisoblash.
   

Quyosh nuri bitmas tuganmas enegiya manbaidir. Yer atmosferasi chegarasiga 1,35 kW/m² nurlanish oqimi zichligi to’g’ri keladi va quyosh doimiysi deb yuritiladi. Quyosh nuri Yer atmosferasidan o’tganda, uning energiyasi qaytish, tarqalish va yutilish jarayonlari natijasida kamayadi. Bu jarayonlar nurni havo tarkibiga kiruvchi gaz molekulalari va chang zarrachalarining o’zaro ta’sirlari bilan xarakter-lanadi. Masalan azon (ultrabinafsha nurlarning ko’p qismini yutadi), suv bug’i (inrfraqizil spektriga yaqin nurlarni yutadi), karbonatangidrid gazi (o’rtacha infraqizil nurlarning ko’p qismini yutadi). To’g’ri quyosh nuri yer yuzasiga yetib kelganda, uning enegiyasi haqiqatdan ham kamayishiga qaramasdan, bir yilda yer yuzasi qabul qilayotgan quyosh nurining energiyasi taxminan 1,2 10¹⁷W (1 10¹⁸kW·soat)ni tashkil qiladi. Bu dunyoda iste’mol qilinadigan energiyadan 20 000 marta ko’p. Ammo quyoshdan keladigan energiyaning hammasini to’plash judda mushkulligi bilan xarakterlanadi [38].
Ekologik muhitga zarar bo’lmasligi uchun yer yuziga tushadigan hamma quyosh energiyasining 1,5%, ya’ni yiliga 1,62·10¹⁶KW·soat energiyasidan foydalansa bo’ladi (bu 2·10¹² t shartli yonilg’iga teng ekvivalentdir).
Yer kurrasi yuzasiga quyosh nurining taqsimlanishi bir tekisda emas. Yil davomida yerning 1 m² yuziga to’g’ri keladigan quyosh energiyasi 3000 MJ/m² dan 8000 MJ/m² gacha o’zgarib turadi. Yerning 1 m² yuzasiga bir kunda tushadigan quyosh energiyasining o’rtacha yillik miqdori 7,2 MJ/m² (shimolda) dan 21,4 MJ/m² (sahrolarda)gacha o’zgaradi. Quyosh nuri oqimining o’rtacha yillik zichligi subtropik va sahrolarda 210...250 Vt/m² MDH davlatlari markaziy qismida 130...210 Vt/m² va shimolda 80...130 W/m² ni tashkil qiladi. Quyosh energiyasi oqimining eng yuqori zichligi 1 kW/m² gacha ko’tariladi [38].
Geografik kengliklardagi ayrim mintaqalarda quyosh nurining yillik oqimi keng oraliqda o’zgaaradi, ya’ni 1 m² gorizontal yuzaga; Sibirning shimoliy-sharq va shimoliy orollariga 550…830 kW/soat, Sibr va Yevropa mintaqasining ko’p qismiga 83… 1100 kW/soat Uzoq Sharq, Sibir, Povolje, Moldaviya va Ukrainaning janubiy tumanlariga 1100 …1380 kW/soat Turkmaniston sahrolariga 2000 kW/soat quyosh energiyasi tushadi. Quyosh energiyasi sochilib tushishi Turkmanistonda 3100 soat, O’zbekiston va Tojikistonda 2815…2830 soat, Qozog’iston va Qirg’izistonda 2575 soat, Armaniston, Gruziya va Ozarbayjonda 2125…2520 soat, Ukraina va Moldaviyada 2005… 2080 soatni tashkil etadi.
O’rta Osiyo respublikalarida quyosh energiyasidan foydalanish uchun sharoit juda ham yaxshi, chunki iyun oyida yorug’ kunning uzunligi 16 soat, dekabrda esa 8-10 soat. Bu yyerda yiliga 300 kun, yozda oyiga 320-400 soat ochiq quyosh nuri to’g’ri keladi.