13-Topshiriq Nazorat uchun savollar

13-Topshiriq

Nazorat uchun savollar

 

1.Fosfolipidlarni tasnifi va inson organizmidagi ahamiyati.

2.Tuxum sarig‘idan fosfolipidlarni ajratib olish jarayoni.

3. Farmasevtika sanoatida fosfolipidlar asosida tayyorlanadigan dori vositalari haqida ma’lumot  bering.

1. Fosfolipidlar Tarkibida fosfat guruhini saqlagan lipidlar-fosfolipidlar deb ataladi. Fosfolipidlarning molekulalari qutbli zaryadlangan triglitserid qismi («boshcha»)dan va qutbsiz zaryadlangan 2ta yog‗ kislotalarining uglevodorod zanjirlari («dumcha»)dan iborat. Fosfolipidlarning molekulalarida fosfat kislotaga –OH guruh murakkab efir bog‗i bilan bog‗langan. Fosfolipidlarning gidrofob va gidrofil qismlardan tashkil topganligi uning amfifil xossalarini namoyon qilishini belgilab beradi. Ya‘ni fosfolipidlar qutbsiz organik erituvchilarda erib, suv bilan turg‗un emulsiya hosil qilish hususiyatiga ega. Fosfolipid tarkibidagi fosfat kislota va –OH guruh shartli ravishda qutbli «boshcha»ni hosil qiladilar. Ikkita uglevodorod zanjiridan iborat bo‗lgan qutbsiz yog‗ kislota qoldiqlari («dumchalar») esa fosfolipidning gidrofob xususiyatlarini namoyon qiladi. Fosfolipidlar yig‗indisini suvda chayqatganda mitsellalar xosil bo‗lib , qutbsiz «dumchalar» mitsellaning ichiga, qutbli «boshchalar» esa qutbli zaryadlangan suv yuzasi tomon intiladi. Fosfolipidlar biqatlamlar hosil qilish xususiyatiga ega bo‗lib, barcha xujayralarning membranalarida biqatlam qobiq xosil qiladilar. Ular esa o‗z navbatida yopiq sfera pufakcha ko‗rinishidagi liposomani xosil qiladilar. Liposomalar-dori vositalarining tabiiy tashuvchisi sifatida keng qo‗llaniladi va inson organizmiga beziyonligi bilan ajralib turadi. Dori vositalarining liposomal shakllari bevosita kasallikka chalingan a‘zoga ta‘sir etib, boshqa a‘zolarga salbiy ta‘sir ko‗rsatmaydi. Liposomaning o‗zi esa hujayra membranasining tarkibiy qismiga aylanib, so‗rilib ketadi, ya‘ni kumulyativ, allergik va toksik ta‘sirlar ko‗rsatmaydi. Shu sababli dorilarning liposomal shakllarini yaratish va farmatsevtika sanoatida qo‗llash maqsadga muvofiq.

Fosfolipidlarning asosiy vazifasi-strukturaviy, ya‘ni barcha xujayra membranalari fosfolipidlardan tashkil topgan (ma‘lum miqdorda xolesterindan ham). Hatto hujayra ichidagi tuzilmalar-organoidlar ham fosfolipidlardan tashkil topuvchi membranalar bilan qoplangan. Sitoplazma tarkibidagi hujayra ichki matriksi ham biomembranalar yig‗indisidan iborat.Fosfolipidlar biomembranalarning normal tuzilishini ta‘minlar ekan, xujayraning asosiy funksiyalari to‗g‗ridan – to‗g‗ri ushbu fosfolipidlarga bog‗liq bo‗ladi. Qizig‗i shuki, vaqt o‗tishi bilan membranalardan xolesterin molekulalarining solishtirma og‗irligi oshadi, fosfolipidlarning solishtirma og‗irligi esa kamayib boradi. Bu xodisa keksayish jarayonini yaqqol izoxlab beradi. Hujayra membranalari tarkibida eng ko‗p fosfolipidlar saqlaydigan a‘zo-bu jigardir. Uning hujayra membranalari 65 % fosfolipidlardan tashkil topgan. Fosfolipidlar esa o‗z navbatida 40 % fosfotidilxolin (ya‘ni letsitindan) tashkil topgan. Tarkibida fosfolipidlar saqlash miqdoriga ko‗ra jigardan keyin bosh miya va yurak turadi.Hujayra membranalari fosfolipidlar va xolesterinlardan tashqari oqsillardan ham tashkil topgan. Bu oqsillar gormonlar va biologik faol moddalar uchun retseptor vazifasini bajaradilar. Fosfolipidlar etishmaganda hujayraning retseptor funksiyalri buziladi va ratsionga etarli miqdorda fosfolipidlar qo‗shilgandan keyingina yana tiklanadi.Shunday qilib, fosfolipidlar-membranadagi oqsil retseptorlarning aktivatori xisoblanar ekan.Strukturaviy fosfolipidlardan tashqari fosfolipidlar nerv impulslarini o‗tkazishda, qon ivishi, immunitet reaksiyalarida, to‗qimalar regeneratsiyasida ham faol ishtirok etadi. Fosfolipidlar transport vazifasini ham bajarib, lipoproteidlar komplekslarini hosil qiladilar va qonda xolesterin transportini ta‘minlaydilar. Fosfolipidlar biosintezi 1-chi navbatda jigarda, so‗ng ichak devorlarida, tuxumdonlarda va xokazolarda amalga oshiriladi.

2. TUXUM SARIG`IDAN FOSFOLIPIDLARNI AJRATIB OLISH.