0 ‘qituvchining ta'lim jarayonidagi mahorati (2 soat) reja

0 ‘QITUVCHINING TA'LIM JARAYONIDAGI MAHORATI (2 SOAT)
REJA:

1. 
   0‘qituvchining o‘quvchilarni bilish (anglash) faoliyatini boshqarishdagi mahorati.
   
2. 
   Dars mazmunini o‘quvchilar tomonidan o ‘zlashtirib olinishiga yordam beruvchi jihatlar, ularning qiziqish va faolliklarini oshirish ko‘nikmasini hosil qilisb.
   
3. 
   0‘qituvchi faoliyatida ko‘tarinki ruh, yaxshi kayfiyat, ishga bo’lgan xohishning yetakchi o ‘rin tutishi va ularni hosil qilish yo‘llari.
   

Inson mexnat faoliyatining turi kup bulib, ulardan biri sharafli va faxrli o‘qituvchilik kasbidir. O‘qituvchi yosh avlodga ta’lim – tarbiya berish ishlari bilan shugullanuvchi shaxsdir. Shuning uchun xam o‘qituvchilik kasbi jamiyatimizda juda muxim rol uynaydi. O‘quvchilarga ta’sir etishda o‘qituvchining tarbiyaviy ta’siridan kuchlirok vosita yo`q. Chunki o‘qituvchi xamma vakt bolalar bilan birga buladi, ularga kalb – kuri bilan bilimini bagishlaydi.

O‘qituvchi yosh avlodga ta’lim beruvchi, xozirgi zamon talabi nuktai nazaridan ilg‘or, ishbilarmon grajdanlarga xos bulgan axlokiy sifatlarni tarkib toptiruvchi shaxsdir. U o‘quvchilarning sinf va sinfdan tashkaridagi faoliyatini uyushtiradi. U o‘zi bolaga ibrat – namuna bula olishi bilan xam dikkatga sazovordir.
Buyuk mutafakkirlarimiz o`tmishda xam o‘qituvchining mexnatiga yuksak baxo berib, u juda katta faxrli va olijanob vazifani bajaradi, deb xisoblaganlar. Ulug shoir Alisher Navoiy madrasa muallimlari tugrisida gapirib, ular xar tomonlama kamol topgan kishilar bulishini orzu kilgan, o‘qituvchilikni u olijanob va faxrli kasb deb xisoblagan. O‘qituvchi mexnatining qadr – qimmati xaqida quyidagi satrlarni yozgan :

Xaq yo’lida kim senga bir xarf o‘qitmish ranj ila,

Aylamok oson emas xaqqin ado ming ganj ila.

O‘qituvchi pedagogik maxoratli, xar tomonlama bilimli bulishi kerak, chunki unga o‘quvchilar xar soxada murojaat kilishlari mumkin.

Xar tomonlama bilimli o‘qituvchi xar qanday savolga xam javob topa oladi. O‘qituvchining maxorati - bu pedagogik kasbning asosiy ko’rinishidir. Dars jarayonida o‘quvchilar bilan bo’lgan muomalada o‘qituvchining maxorati ko‘zga tashlanadi. Bu o‘quvchilarni o‘z faniga qiziqtira olishi, ularni mustaqil fikrlashga va vazifalarini mustaqil bajarishga urgatishi bilan bevosita boglik.
Hayot xar bir kasb kishisidan o‘z ixtisosi soxasida shuxrat kozonishni, izlanish, ijodiy mexnat qilishni talab etadi. Xayotning bu yuksak talabini sezgan va shunga amal kilgan o‘qituvchigina bolalarni o‘qitish va tarbiyalashdek ulug va mas’uliyatli vazifani bajara oladi. Biz buni maxoratli o‘qituvchi, 40 yillar boshlangich sinf bolalar kitobining muallifi ( Alifbe ) Oqilxon aka Sharafiddinov misolida kurishimiz mumkin.
U o‘qituvchilik kila boshlagan yillarida darslik, kullanma, kitob, kurgazmali kurol va boshka kullanmalar juda oz edi. Shunga karamay yosh pedagog darslarga puxta tayyorgarlik kurar va uni mazmunli utishga xarakat kilar edi.
Lekin o’tilayotgan darslardan o‘zi nechundir konikmas, unga nimadir yetishmayotgandek bular edi. O‘ziga – o‘zi : qizik, mana dars berayotganimga xam ancha yil bulib koldi. Nima uchun dars yengil kechmayapti? Nega o‘quvchilar darsga yetarli diqqat qilmayaptilar? - degan savollar berib, bu xaqda jiddiy o’ylardi. O‘z ishini tanqidiy taxlil qilib chiqardi. O‘z davridagi tajribali pedagoglar bilan ko’p suxbatlashdi. Nihoyat, ishdagi jiddiy nuqsonlarning asosiy sabablarini tushuna boshladi. Xaqiqiy o‘qituvchi – tarbiyachi bo’lish uchun o‘z bilimini oshirish va o‘quvchilarga nima o‘qitish kerakligini o’ylash bilan birga kifoyalanib qolmasdan, balki boshqa o‘qituvchi va tajribali tarbiyachilarning xamkorligi asosida o‘qitishning usul, tajribalarini xam o’rganish shart ekanligini angladi.
Pedagogik maxorat xaqida gapirar ekanmiz, maxorat xaqida tajribali pedagog quyidagicha javob beradi :
-- Pedagoglik maxorati deysizmi? – dedi u, - xa bu narsa xar bir o‘qituvchi uchun juda zarur va qimmatli xususiyatdir. Pedagoglik maxoratini tinmay oshira borish zaruriyati xayot talabidan kelib chiqadi. Xayotda olga yurishning chegarasi yo’q. Xayotda bugun ko’ringan yangilik ertaga yanada yangirok narsalar bilan almashinib turadi. Pedagoglik maxorati cheksiz bulib, u asosiy ijodiy mexnat tufayli vujudga keladi va usadi. Pedagoglik maxorati – ijodiy mexnat samarasi, ta’lim – tarbiya ishlaridagi barcha yutuklarning samarasidir.
Kishidagi axlok onglilik kabi yuksak ma’naviy sifatlar, asosan maktabda tarkib topadi va takomillasha boradi. Bu muxim vazifaning muvaffaqqiyatli amalga oshirilishida o‘qituvchi va uning kundalik darsi xal qiluvchi rol o’ynaydi. Binobarin, dars – o‘qituvchilarning maktabdagi eng asosiy, eng muxim ishi, pedagogik faoliyatining negizi, o‘quvchilarga bilim, kunikma va malaka berish va tarbiyaviy ta’sir ko’rsatishning birdan – bir kurinishi, vositasidir. O‘quvchilar fan asoslari bilan darsda tanishadilar. Tabiat va jamiyatning tarixiy taraqqiyoti, yerda xayotning paydo bo’lishi, odam, o’simlik, xayvon va umumiy organik olam xaqidagi, ijtimoiy xayot va boshqalar xaqidagi tushunchalar, bilim, malaka, ilm – fanga muxabbat va yuksak axlokiy, ma’naviy sifatlar dars jarayonida tarkib topib boradi. Darsda berilgan puxta bilim va tarbiya o‘quvchilar xayotiga umrbod o‘z ta’sirini kursatadi.
Pedagogik xamkorlik o‘qituvchining o‘quvchilarga ta’lim va tarbiya berishda o‘z mas’uliyatini chukur xis etishi, pedagoglik mexnatiga ongli munosabati, murabbiylik maxorati o‘zining boshka eng nozik tomonlari bilan asosan, darsda kurinadi.
Darsga puxta tayyorlanish, o’tiladigan mavzuni to’g’ri planlashtirish, dars soatidan unumli foydalanish, dars jarayonida mavzular mazmunining ilmiy va goyaviy tomondan yuksak bulishi, amaliy mashgulotlar, xayotiy faktlar bilan boglanish, bilim va mexnatni bir butun kilib birlashtirish, kursatma o‘quv kurollaridan unumli foydalanish, o‘quvchilarda aktivlik, mustakillikni o’stirishga e’tibor berish -- darslarning samarali bulishini ta’minlashning muxim omillaridan bulib xisoblanadi. Shuningdek, darslarni xar tomonlama tugri, yukori saviyada, o‘quvchilar uchun tushunarli, ta’sirchan, foydali, maksadga muvofik kilib tashkil kilish, shubxasiz unga puxta tayyorlanishga bog’likdir.
Maxorat o‘qituvchi ongining g’oyaviy – siyosiy yo’nalishi, uning umumiy madaniyati, bilimdonligi, kasbi soxasidagi ko’nikma va malakalar yig’indisidan iboratdir.
O‘qituvchi maxoratining mezoni esa o‘quvchilarning o‘zlashtirishlari va intizomi bilan belgilanadi. O‘qituvchi o‘z ustida tinmay ishlasa, ta’lim va tarbiya soxasida ilg‘or o‘qituvchilarning tajribalarini o’rganib, uni o‘z ishiga tadbik etsa, o‘z pedagogik maxoratini oshirib, xamkorlikdagi ishlari bilan elga tanilishi mumkin. Maxoratli o‘qituvchi xamisha o‘quvchilar orasida yuksak obruga ega buladi, chunki u o‘quvchi ko’ngliga to’g’ri yo’l topa oladi.
Shuni xam aytish kerakki, o‘qituvchi doimo izlanishda bo’lishiga, sabr – toqat bilan mexnat kilishiga to’g’ri keladi. Endigina pedagogika oliy o‘quv yurtini tugatib, maktabga kelgan yosh mutaxassis zimmasiga ana shunday mas’uliyatli vazifa tushadi. Lekin yosh o‘qituvchi nazariy bilimga ega bulsa-da, amaliy jixatdan uni tajribali, xar tomonlama talabga javob beradigan mutaxassis deb bulmaydi. Uning maktab xayotiga chukur kirib borishi va tajriba orttirishi uchun o‘zining intilishi va maktab bilan boglik bulgan xalk maorifi xodimlarining yordami zarurdir.
Maktabning ichki imkoniyatlari bilan bir katorda bo’lajak o‘qituvchi o‘z kasbining maxoratli va moxir egasi bulishi pedagogika va psixologiyani xamda o‘z fanining o‘qitish uslubiyotini yaxshi bilishi, kompyuter savodxonlikka ega bulishi lozimdir. Shundagina pedagogik tajriba – amaliyotga kushilib undan maxorat kurtakchalari o’sib chiqadi.