Зовурлаштирилган территориянининг сув – туз баланси

Filtr karkasining diametri va g
,
ovakligi. 
Filtr karkasi diametri va g
,
ovakligining to’g
,
ri tanlanishi bosimning juda kam
yo’qolishini va quduqlarning bir necha yillar davomida uzluksiz ishlab turishini
ta’minlaydi. Filtr karkasining qanchalik serteshik (g
,
ova,) bo’lishi to’g
,
risida har xil fikrlar
bor. F.F.Engelning fiqricha, u 1 – 3 % bo’lishi qeraq. V.M.Gavrilqo qolmatajni,
teshiklarning bekilib qolishini va sizot suvlar agressiv ta’sirini hisobga olib, karkasni 50 – 
60% serteshik qilishni tavsiya etadi. S.K.Abramov bilan S.V.Komissarovning fikriga ko’ra,
filtr karkasining 15 – 20 % g
,
ovak bo’lishi quduqlarning normal ishlashini ta’minlashi
mumkin. N.M.Reshetkina, V.A. Baron va H.Yoqubovlarning fikricha, (1966) shag
,
al
filtrning unga tutash qatlam govakligiga mos keladigan yoki undan birmuncha ortiqroq
bo’lgan govakligi (kamida 25 – 30%) eng yaxshi g
,
ovaklikdir. 
Filtr karkasining g
,
ovaklik chegaralari quduqlarini uskunalash uchun qabul qilingan
quvurlar materialning mustahkamligiga bog
,
liq. 
55-расм 
56-расм 

---

Quvurlardan qurilgan filtr karkasi 
Chegaraviy g
,
ovaklik darajasi, % 
Po’lat quvurlar................................................. 
Cho’yan.................................................................... 
Asbotsement......................................................... 
Vinniplast......................................................... 
Sopol.................................................................. 
Chinni.................................................................. 
30 
15 
25 
25 
17 
6 
Vertikal zovur – quduqlarni qurishda zanglamaydigan po’latdan yaxlit qilib
ishlangan quvurlar qo’llaniladi. Bunday quvurlarning g
,
ovaklik darajasi – teshiklar zavodda
o’yilganda – 25 % deb, avtogen usulda o’yilganda esa – 15 – 18 % deb qabul qilinadi. 
Filtr karkasining diametri D
f
– quyidagi formula bilan aniqlanadi:
к
Ф
ф
ОП
к
ш
Ф
Р
l
P
Qd
D
.
175
,
0
.
10



(6.4) 
к
ф
ф
ОП
к
ш
ф
Р
l
P
Qd
D
.
10
21
,
0
.



(6.5) 
Bu yerda: Q – quduq debiti, m
3
/ sutka;
D – qaptajlanuvchi grunt zarralarining diametri, shu gruntda vazni bundan
kam zarralar 10 % ni tashkil etadi;
R
sh.qop 
- shag
,
al qoplamining g
,
ovakligi,% 
L
f
–
filtr uzunligi (zovur – quvuri serteshik qismining uzunligi); 
S.K.Abramov formulasi (6.2) bilan aniqlanuvchi bu kattalik foydalanilayotgan qatlamning
qalinligi Т ga bog
,
liq; 
R
f.q 
– filtr karkasining g
,
ovakligi, % 
Gidrodinamik mukammal quduqda qoplama va to’shama melqozyomlarning yuvilib
ketishiga yo’l qo’ymaslik uchun filtr uzunligi l
f
quyidagi nisbatlar asosida qabul qilinadi, 
m: 
10

Т
gacha bo’lganda
)
2
1
(



Т
l
ф
; 




"
20
10
Т
)
2
(


Т
l
ф
; 




"
40
20
Т
)
5
4
(



Т
l
ф
; 
Filtr karkasining g
,
ovakligi belgilangan darajada bo’lganda 1 pog m dagi filtrda
mavjud teshiklar soni quyidagi formulalar bilan aniqlanadi:
Dumaloq teshiklar uchun:
2
.
400
d
P
D
n
коп
ш
Ф


, (6.6) 
Тirqishsimon teshiklar uchun:

---

b
a
Р
D
n
КОП
Ш
Ф




1000
14
,
3
.
, (6.7) 
Bu yerda: d – teshiklar diametri; 
a – tirqishning eni; 
l - tirqish uzunligi.
Shunday qilib, filtr karkasining chiziqli filtratsiya qonuni saqlanib qolishini
ta’minlaydigan diametrini tanlash yo’li bilan aniqlash mumkin.
Suv o’tkazuvchi teshiklarning o’lchami va shakli filtr karkasi bevosita tutash
bo’lgan gruntning granulometriq tarqibiga qarab aniqlandi. Optimal variant minimal
qarshiliqlar sharoitini vujudga keltiradigan va tuproqni suffoziyalanishidan saqlaydigan
bo’lishi kerak. 
Mirzacho’l shag
,
al filtrli vertikal zovur quduqlaridan foydalanish tajribasining
ko’rsatishicha, karkas teshiklarining o’lchamlarini quyidagi formulalar bilan aniqlash
ma’qul: 
Dumaloq teshiklar uchun
50
)
5
,
1
2
,
1
(
D
D
теш


(6.8) 
Тirqishsimon teshiklar uchun
50
)
0
,
1
7
,
0
(
D
b
тир


(6.9) 
50
)
5
,
3
5
,
2
(
D
l
тир


(6.10) 
Bunda: b
tir ,
l
tir
- tirqishlar eni va uzunligi. 
Filtr karkasining serteshik qismi ustini sim bilan o’rab qo’yish tavsiya etilmaydi. 
Chunki, bunda, teshiklar maydoni kamayadi - filtr karkasning g
,
ovakligi 5 % dan 12 % 
gacha pasayadi va teshiklar shakli o’zgarib qoladi. Shag
,
alning granulometrik tarkibini
tegishli ravishda tanlash yo’li bilan to’kma qoplamaning mustahkam bo’lishiga va suv
o’tkazuvchi qatlamning suffoziyalanishi kamaytirishga erishish mumkin. 
Barqaror filtr hosil qilish uchun tabiiy qareradan qazib olingan 2 – 30 mm
fraksiyali har xil har xil shag
,
al eng yaxshi material hisoblanadi; shu bilan birga 2 – 7
mm kattalikdagi fraksiyalar kamida 50 – 60 % bo’lishi kerak . Agar yirik (10 mm dan
katta) fraksiyalar 40 – 50 % dan ortiq bo’lsa, yirik teshikli filtr hosil bo’ladi, bu esa nasos
bilan suv chiqarishda foydalanilayotgan qavatdagi qumning suv bilan birga chiqib
ketishini quchaytiradi. Natijada quduq og
,
zi atrofida o’pirilgan voronka vujudga keladi
va quduq ishdan chiqadi.
Тo’kma qoplam 150 – 200 mm qalinlikda bo’lganda
35
30
50
50


d
D
bo’lsa, quduq
og
,
zi juda mustahkam saqlanib turadi. Bunda shag
,
al orasidagi teshiklar minimal
diametrining qaptajlanuvchi qatlam gruntning diametriga nisbati quyidagicha bo’lishiga
rioya qilish shart:
8
7
50
min


d
D
. 
Shag
,
al filtrini shag
,
alning hamda foydalanilayotgan qatlamning filtratsiya
koeffitsiyentiga qarab tanlash mumkin.

---

Chet elda zovurdan radial yo’nalishda tarqaladigan gorizontal filtrlar qo’llaniladi.
Quduq shaxtasiga kelib tushadigan yer osti suvlari nasos bilan chiqarib tashlanadi.
Yangi tipdagi quduqlar mustahkam va tejamlidir. Gorizontal quchaytirgich bo’lgan
vertikal quduqlardan chiqqan yer osti suvlari bilan ekin sug
,
orish ham tavsiya etiladi.
Afsuski, gorizontal filtr – kuchaytirgichli vertikal drenaj zovur kam o’rganilgan.