|
W
W
б
bo’lishi kerak deb hisoblab,
tenglamani quyidagicha yozish mumkin:
Б
B
З
0
. (5.39)
Bug
,
lanish va transpiratsiya miqdori B sizot suv sathining chuqurligi h
c
va
temperatura sharoitlari t ga bog
,
liq bo’ladi, ya’ni uni quyidagicha yozish mumkin:
)
(
t
h
f
Б
c
.
Suv to’sar qatlamning vaziyatini, filratsiya koeffitsiyenti kattaligini, zovurlarni
yotqizish chuqurligini, ular o’rtasidagi oraliqni va daladagi sizot suvlar sathi balandligini
bilgach, zovurlar orqali yil bo’yi oqib o’tadigan suv miqdori
З
ni tenglama (zovurlarga
oqib keladigan suv miqdorini hisoblash uchun tuzilgan tenglama) bilan aniqlash mumkin.
Hisoblash tartibi: Avval sizot suvlar sathi o’zgarib turishining loyixadagi egri
chizig
,
i aniqlanadi, so’ngra zovurlar chuqurligini va ular o’rtasidagi oraliqni hisoblash
grafigi tuzib chiqiladi. Grafik yordamida zovur chuqurligi va uning massivdagi barcha
xarakterli uchastkalar uchun o’rtacha uzunligi aniqlanadi – zovurlarning planda joylashishi
lroyixalashtiriladi va tekshirish hisoblari amalga oshiriladi.
Melioratsiya qilinayotgan 1 ga maydondan gorizontal zovurga bir oy mobaynida
oqib keladigan suv miqdorini quyidagicha hisoblash mumhin:
c
l
nq
З
0
(5.40)
Bu yerda: Z – zovur bo’ylab bir oyda oqib o’tadigan suv miqdori, m
3
/ga;
n – bir oydagi sutkalar soni (30);
q
0
– 1 pog m dagi zovurga ikki tomondan oqib keladigan suv miqdori, m
3
/sutka;
l
c
– zovurlarning solishtirma uzunligi, m/ga;
га
м
L
l
c
/
10000
,
Bunda: L – zovurlar o’rtasidagi oraliq.
Oqib keladigan suv miqdorini turli formulalar bilan hisoblab chiqarish mumkin.
Hisoblash uchun (5.32) formulani qabul qilamiz.
1
ln
d
L
KH
q
,
Bunda: H – zovur tubi ustiga ta’sir etuvchi bosim;
d – zovur diametri.
(5.40) formuladagi q
0
ning o’rniga uning qiymatini qo’ysak, quyidagi tenglamani
hosil qilamiz:
)
(
1
10000
ln
ЎР
З
З
З
h
h
d
l
l
n
З
(5.41)
N=30 sutka bo’lganida, buni quyidagicha yozish mumkin:
)
(
1
10000
ln
2
,
94
ЎР
З
Зd
З
h
h
l
Kl
З
Bu ifodani quyidagicha yozamiz
A
d
l
Kl
З
З
1
10000
ln
2
,
94
. (5.42)
Zovur orqali bir yilda oqib o’tadigan suv quyidagi miqdorga teng:
XII
III
II
З
З
З
З
З
.......
1
Yoki:
)
(
..........
)
(
)
(
......
XUII
ЎР
Х
II
ЎР
З
I
ЎР
З
h
h
А
h
h
А
h
h
А
З
).
12
(
ЎР
З
h
h
А
З
(5.43)
Uchala tenglama sistemasini grafik asosda yechish uchun tegishli grafik tuzib
chiqamiz.
1)
Б
В
З
0
.
2)
)
12
(
ЎР
З
h
h
З
;
3)
d
l
Kl
А
З
З
1
10000
ln
2
,
94
Zovurni hisoblash grafigi ( 48-rasm) zovurlarning
З
bo’yicha har gektar
maydonga to’g
,
ri keladigan solishtirma uzunligi l
Z
ni va zovurlar o’rtasidagi oraliq L ni
aniqlasa bo’ladi. Bunga teskari bo’lgan masalani yechish ham mumkin: qabul qilingan l
Z
ga ko’ra zovur oqimi
З
ni shunga binoan WB
0
, WB ni ham aniqlash mumkin.
Nihoyat shuni aytish kerakki, gorizontal zovurni loyixalashtirishning bayon
qilingan har bir metodi qator afzalliklari bilan birga o’z kamchiliklari ham bor.
Zovurni sho’r yuvishdan keyin sizot suv sathi vaziyatining tegishli chuqurlikka
tushib qolish intensivligiga qarab hisoblash metodi ancha ishonchliroqdir, zero bu
metodda zovur parameirlarini belgilovchi hamma shartlar hisobga olinadi. Bu metodning
afzal tomonlari shundan iboratki, unda sho’r yuvish normasi, zovurga suv oqib kelishi va
zovur moduli (tabiiy va xo’jalik faktorlariga bog
,
liq ravishda) hamda kritik davrgacha
sizot suv sathining pasayish miqdori va muddatlari ilmiy turish talab etiladi, chunki u
kritik darajaga tushib qolishi mumkin;
b) hisoblash ishlari juda ko’p;
v) yo’l qo’yilishi natijasida zovur juda zichlashib ketadi va sho’r yuvish davrida
zovur go’yo ishlamayotgandek tuyuladi.
S.F.Averyanov taqdim etgan metod ancha ixchamroq, chunki u yanada ko’proq
faktorlarni hisobga oladi. Hisoblarni osonlashtirish uchun grafiklar beriladi va sizot suvlar
sathini tezroq pasaytirish uchun qo’llaniladigan muvaqqat zovurlarning ishlashi ham unda
ko’rib chiqilgan. Zovurlar o’rtasidagi oraliqni aniqvlashning hisoblarga ta’sir etuvchi
xilma – xil ҳolatlari juda ko’p faktorlarga bog
,
liq ravishda ko’rib chiqilgan.
Gorizontal jihatdan asoslangan holda aniqlanadi.
Bu metodning kamchiliklari quyidagilardan iborat:
a) vegetatsiya davrida zovurning ishlashi ustidan kontrollik qilib zovur
parametrlarini umumiy suv balansi tenglamasi (5.37) bilan aniqlash uchun grafiklardan
(A.P.Vavilov) usuli masalaning kompleks ravishda hal qilinishi hamda analitik (jadvalli)
metoddagiga nisbatan hisoblarning kamligi bilan ajralib turadi. Keyingi yillarda bu usul
o’zining puxta ishlab chiqilgan metoditkasi tufayli O’rta Osiyoda va Janubiy
Qozog
,
istonda keng yoyildi.
Bu usulda zovurning sho’rsizlantiruvchi ta’siri analiz qilinmasligi; har bir
melioratsiya zonasi uchun sizot suvlarning loyixaviy rejimini belgilash qiyinligi; B ning
miqdorini ekinlarning xillariga va sizot suvlarning joylanish chuqurligiga qarab aniqlash
qiyinligi ushbu usulning kamchiliklariga kiradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
