Zokirjon saidboboyev

4. Arab istilochilariga qarshi xalq harakatlari
Madaniyatning oyoq osti qilinishi va zulm hamda arab tili va 
yozuvi, xalifalik qonun va qoidalarining zo‘rlik biJan joriy etilishi 
natijasida mahalliy xalq orasida norozilik tobora kuchayib, 
qo‘zg‘olonlar ko‘tarilishiga sabab bo‘ldi.
105

---

Bunday qo‘zg‘olonlardan biri 720 yilda Sug‘dda boshlandi. 
Qo‘zg‘olonga Samarqand ixshidi 
Gurak 
va Panjikent hokimi 
Divashtich 
boshchilik qiladilar.
Sug‘dliklarga yordam berish uchun Yettisuvdan turk 
lashkarlari ham keladi. Sug‘ddagi barcha hokimliklar aholisi isyon 
ko'taradi. Qo‘zg‘olonchilaming birlashgan kuclilari arablarga katta 
zarba beradilar. Faqat ayrim shahar va qal’alar ichida qurshovda 
qolgan harbiy qismlargina katta o'lpon va e’tiborli vakillarini 
qo‘zg‘olonchilar ixtiyoriga garovga berish bilan jon saqlaydilar.
721 yilda Said Xaroshiy Xurosonga noib qilib tayin etiladi. U 
Iroqda xalq qo‘zg‘olonini bostirishda shafqatsizligi bilan nom 
qozongan edi. Unga sug‘dliklar qo‘zg‘olonini bostirish va ularni 
islomga qaytarish topshiriladi. Said Xaroshiyning qo‘zg‘olonchilar 
bilan olib borgan muzokaralari natijasida Gurak boshliq Sug‘d 
mulkdorlarining bir qismi arablar tomoniga o‘tadi. Qo‘zg‘o- 
lonchilariimg qolgan qismi Farg‘onaga chekinishga majbur bo'ladi. 
Xo‘jandda bo‘lib o‘tgan jangda qo‘zg‘olonchilar yengiladi. Sulh 
tuzilgach, katta mablag‘ evaziga omon qolgan 400 savdogardan 
tashqari, deyarli barcha qo‘zg‘olonchilar xiyonatkorona qirib 
tashlanadi.
Divashtich boshliq qo‘zg‘olonchilarning ikkinchi guruhi ham 
yuqori Zarafshonda Obgar qal’asida qamalga olinadi. Omon 
qoldirish sharti bilan qo‘lga tushirilgan Divashtich Arbinjonga 
olib borilib, qatl etiladi.
Xo'jandda qo‘zg‘olonning yengilishi hamda Divashtichning 
fojeali mag‘lubiyatlaridan keyin Said Xaroshiy Movarounnahr 
shahar va qishloqlarida jazo choralarini kuchaytiradi. Mahalliy 
hokimlar uni daf etish choralarini izlaydilar. 723 yilda arablarga 
qarshi Farg‘ona hokimi qo‘shin tortadi. Unga Shosh, Nasaf va 
turklar yordamga boradilar. Ittifoqchilar dushmanga qattiq zarba 
berib, uni Xo‘janddan to Samarqandgacha ta’qib qilib boradilar.
Xalifalikning soliq siyosatiga qarshi 725 yilda Xuttalonda, 728 
yilda esa yana Sug‘dda qo‘zg‘olon avjiga chiqadi. Xuroson noibi 
ko'p urinsa-da, ammo bu harakatni bostira olmaydi.
106

---

Movarounnahr aholisini tinchlantirish va arablar hokimiyatini 
mustahkamlash maqsadida Xuroson noibi Ashros islom dinini 
qabul qilganlardan