Zokirjon saidboboyev

3. 0 ‘rta Osiyo arab xalifaligi tarkibida
103

---

vujudga kelganidan xabar topadi. Bu yerda xorazmshohning ukasi 
Xurzod boshchiligidagi xalq g‘alayoni vujudga kelgan edi. Qutayba 
xorazshoh so‘roviga binoan qo‘zg‘olonni bostiradi. Xorazmshoh 
esa Qutaybaga tobelik bildiradi va shu bilan 711 yilda Xorazm 
ham arablarning vassalligiga aylantiriladi. 712 yilda Qutayba 
Xorazm va janubiy viloyatlardan olingan qo‘shimcha qo‘shin bilan 
Samarqandga tashlanadi. Bir oylik qamaldan so‘ng Samarqand 
ham arablar qo‘l ostiga o‘tadi.
713 yilda Qutayba bosib olgan hududlaridan 20 ming qo‘shin 
to'plab, qo‘shin safini kengaytiradi hamda Ustrushona va Xo'jand 
orqaU Farg‘onaga yurish qiladi. U Choch, Xo'jand, Kosonni zabt 
etib, 714 yilda Isfijobga yurish qiladi. 751 yilda esa Farg'ona 
vodiysi to‘liq egallanib, Qoshg‘argacha etib borishadi. Xuddi shu 
yili xalifalik taxtiga Qutaybaning g‘animi Sulaymon o'tiradi. 
Sulaymonga qarshi qo‘zg‘olon ko‘targan Qutayba arab askarlari 
tomonidan o‘ldiriladi va shu bilan arablarning sharqqa yurishi 
ham to‘xtaydi.
Arablarning istilochilik yurishi 0 ‘rta Osiyo uchun bir qancha 
salbiy oqibatlar keltirib chiqaradi. Yillar davomida yaratilgan boy 
madaniy meroslar barbod qilinib, shahar va qishloqlarga o‘t 
qo‘yildi. Ko‘plab sug‘orish inshootlarining barbod qilinishi va 
mahalliy aholi vakillarining halifalik qo‘shini tarkibiga olinishi, 
urushlarda berilgan qurbonlar oqibatida mamlakatda ishchi 
kuchiga bo‘lgan ehtiyoj tufayli mamlakat xo‘jaligi butunlay izdan 
chiqdi. Mamlakatda mavjud oltin-kumush zahiralari va boshqa 
qimmatbaho buyumlar xalifalikka tashib ketildi.
Movarounnahr VIII asrning o ‘rtalariga qadar, qarshilik 
ko‘rsatishiga qaramay, arab xalifaligining muhim viloyatlaridan 
biri sifatida uning tasarrufiga uzil-kesil o‘tadi.
Xalifa davlatni boshqarishda 
vazjr ul-uzaro
(ulug‘ vazir)ga 
tayangan. Harbiy ishlar, umuman, harbiy qo'shinlar amir ul- 
umaro q o ii ostida edi. Xalifa turli masalalarni