Zokirjon saidboboyev

6. XIII-XIX asrlarda G‘arbiy Yevropada 0 ‘rta Osiyo
haqidagi tarixiy-geografik va kartografik ma’lumotlar
XIII asrga kelib G ‘arbiy Yevropa kaitografiyasida tub burilish 
davri boshlandi. Matn shaklidagi ma’lumotlar grafik tasvirlar — 
kartalarga ko‘chdi. Sharqiy mamlakatlarga sayohat qilgan ko'plab 
sayyohlarning 0 ‘rta Osiyo haqidagi ma’lumotlari kartografik 
xarakterga ega.
XIII asrda papa Innokentiy IV ning Chingizxon huzuriga 
yuborgan elchisi fransiskan monaxi 
Plano Karpini 
1246 yilda 
Rossiyaning janubi, 0 ‘rta Osiyo hududlaridan o‘tib Qoraqurumga 
boradi. Aynan uning 0 ‘rta Osiyo haqidagi ma’lumotlari Yevropr 
uchun Markaziy Osiyoga eltuvchi quruqlik yo‘llari haqida batafsil 
manba bo‘lib xizmat qildi.
Plano Karpini Tatariya ( 0 ‘rta Osiyo)ning geografik holatini 
quyidagicha ta’riflaydi: 
„...sharqda xitoylarning, shuningdek,
solangliklaming (Manchjuriya) yerlari, janubdan sarrasinlar
(Afg ‘oniston, Eron), janubi-g ‘arbdan guirlar (mo ‘g ‘ullar), g ‘arbda
naymanlar viloyati; shimolda esa okean bilan chegaralangan “.
Plano Karpini o‘zining sayohat yo‘nalishi haqida bayon qilib, 
komanlar yurtidan so‘ng, qang‘itlar (qang‘lar) yeriboshlanishini,
51

---

suv kam bo'lganidan odamlar bu yerlarda kam yashashini, u 
yerdan bisermanlar yurtiga qarab yo‘l olganliklarini, ushbu yurtda 
kattagina daryo bo‘Ub, uning nomini biimaganliklarini, lekin uning 
bo'yida Yankent, Barchin, Omas va o‘zlari bilmagan yana boshqa 
shaharlar borligi haqida yozgan.
Plano Karpiniga ko‘ra, 0 ‘rta Osiyoda ulkan tog‘ tizmalari 
mavjud bo‘lib, ular janubdan Ierusalim va Baldax (Balx?) gacha 
tutashib ketgan. Bu kabi noaniq m a’lumotlar Karpinining 
hisobotida ko‘p uchraydi, uning ma’lumotlarida ilmiylikbo‘lmasa- 
da, ammo Yevropa faniga 0 ‘rta Osiyo va Sharq mamlakatlari 
haqida ma’lumot bergani bilan qimmatlidir. Sayohatnomasiga ilova 
tarzida karta ham tuzgan, lekin u yo‘qolgan bo‘lsa kerak.
Ikkinchi bir elchi