Ўзгарувчанлик ва унинг хиллари. Атроф

УАШ тайёрлашдаги роли: Ҳар бир шифокор одам организмдаги
генетик ўзгарувчанлик тўғрисида билимга эга бўлиши керак. Чунки
ҳозирги кунда организмда бўладиган физиологик жараёнларни генетик
бошқарилишига катта эътибор қаратилмоқда. 
Фанлараро интеграция. Ўзгарувчанлик мавзуси бўйича олинган
маълумотлар нормал физиология, потологик физиология, потологик
анатомия ва гигиена фанларидан олинадиган билимларнинг генетик
асосларини ёритиб берди.
Анимациялар: 1.Хужайранинг бўлинишидаги анамациялар 
2.Атроф мухитнинг мутагенлар билан ифодаланиши. 
Интерактив усуллар: Кластер.
Маъруза матни: 
 
Ўзгарувчанлик дейилганда барча тирик мавжудотларнинг ўзгариши 
тушунилади. Ўзгарувчанлик туфайли организмда янги белги ва хусусиятлар 
пайдо бўлади ёки қандайдир бор бўлган белги йўқолади. Организмларнинг 
хилма-хил бўлишлиги, ўзгарувчанлик натижасидир. Битта турга кирувчи 
опганизмлар ўртасидаги фарқ унинг генотипининг ўзгариши билан ёки 
ташқи муҳит таъсирида юзага чиқиши мумкин. Шунга кўра, ўзгарувчанликни 
иккига, яъни ирсий ва ирсий бўлмаган ўзгарувчанликка ажратилади. Ирсий 
ўзгарувчанлик генотипнинг ўзгариши натижасида содир бўлганлиги учун бу 
ўзгарувчанликни генотипик ўзгарувчанлик ҳам дейилади. Генотипик 
ўзгарувчанлик икки хил бўлади: комбинатив, мутацион. Комбинатив 
ўзгарувчанлик жараёнида генларнинг ҳар хил тўпламлари (комбинацияси), 
яъни жойлашиш тартибининг ўзгариши содир бўлади. Ирсий бўлмаган 
ўзгарувчанликда эса генотипда ўзгариш содир бўлмасдан фақат фенотип 
ўзгаради. Шунинг учун бу ўзгарувчанликни фенотипик ўзгарувчанлик ҳам 
дейилади . 
МУТАЦИОН ЎЗГАРУВЧАНЛИК 
 
Мутация деган тушунчани фанга биринчи бўлиб голландиялик генетик Г. 
Де-Фриз киритди. Унинг таърифига кўра, мутация - бу ирсий белгиларнинг 
кескин ўзгариш ҳодисасидир. Ушбу мутацион таълимотда илгари сурилган 
ғоялар қуйидагилардир:
1. Мутациялар тўсатдан пайдо бўлади. 
2. Мутация натижасида ҳосил бўлган янги белгилар турғундир. 
3. Мутациялар ирсий бўлмаган ўзгарувчанликдан фарқли ўлароқ 
ўзгарувчанликнинг ўрта миёна шакли теварагида узлуксиз қатор ҳосил 

---

қилмайди. Чунки мутация натижасида сифат жиҳатидан ўзгариш содир 
бўлади.
4. Мутациялар ҳар хил кўринишларда пайдо бўлиб, фойдали ва зарарли 
бўлиши мумкин.
5. Мутацияларнинг учраш эҳтимоли ўрганилган организмлар сонига 
боғлиқ. 
6. Ўхшаш мутациялар бир неча марта пайдо бўлиши мумкин.
Мутацион таълимот кейинчалик ҳар томонлама ривожлантирилди ва 
мутацияларнинг кўплаб турлари аниқланди. Мутацияларнинг қуйидаги 
хиллари мавжуд.