Ўзбкистон республикаси

5.3. Chiziqli (pog‘onali) tarkib

Chiziqli (pog‘onali) tarkib boshqaruv tarkibining eng sodda turi hisoblanadi.
Bunda boshqaruvning hamma funksiyalari korxona rahbari qо‘li-da tо‘planib, barcha quyi rahbarlar va ishlab chiqarish yacheykalari unga bо‘ysunadi. Har bir rahbar о‘ziga ishonib topshirilgan bо‘linma faoliyatini yakkaboshchilik asosida boshqaradi va zarur qarorlarni mustaqil ravishda qabul qiladi.
Bо‘ysunuvchi xodimlar faqat о‘zlarining bevosita rahbarlari-ning farmoyishlarini bajaradilar. Yuqori turuvchi rahbar xodim-larga о‘zlarining bevosita boshlig‘ini «chetlab» murojaat qilmas-ligi kerak. Masalan, korxona direktori sex boshlig‘ini chetlab masterga buyruq bermasligi kerak.
Chiziqli tarkibning о‘ziga xos ijobiy va salbiy tomonlari bor.
Chiziqli tarkibning ijobiy tomonlari:
- о‘zaro zid, chalkash topshiriqlar berilish hollarini kamay-tiradi:
- yakkaboshchilik va shaxsiy javobgarlik mustahkamlanadi;
- bu tarkib oddiy, puxta va tejamlidir;
- bosqichlar soni kam bо‘ladi;
- boshqariluvchi obyekt ishiga kam kishi aralashadi;
- vazifalar tez hal etiladi;
- butun tizim samarali ishlaydi;
- xodimlar faqat о‘z rahbariga hisobot beradilar.
Chiziqli tarkibning salbiy tomonlari:
- bunday tarkib oddiy masalalarni yechishga mо‘ljallanganligi sababli uning borasida kompleks masalalarini yechish ancha qiyin kechadi;
- bunday sharoitda rahbarlar kо‘proq tezkor ishlar bilan band bо‘lib, strategik muammolarni e’tibordan chetda qoldiradilar;
- bunday boshqaruv sharoitida buyruqbozlik va rasmiyatchilik-ning paydo bо‘lish xavfi kuchli bо‘ladi, bunga sabab, tarkibning har bir bо‘g‘inida rahbar о‘z lavozimi bо‘yicha farmoyish berish huquqiga ega bо‘lishidir.
Boshqaruvning chiziqli tarkibi uncha murakkab bо‘lmagan ishlab chiqarish sharotida ijrochilarning vazifalari oddiy, buyruq va axborotlar hajmi kam bо‘lganda о‘zini oqlashi mumkin. Ishlab chiqarish tobora murakkablashib, ish kо‘lamining kengayib borishi boshqaruv funksiyalarini tabaqalashtirishni talab qiladi, chiziqli tarkibning о‘rniga chiziqli-shtabli tarkibning vujudga kelishini taqozo etadi.