ÓzbekstAn tAriYxÍ

Buxarada hákimiyattıń 

ashtarxaniylerge ótiwi

oraylıq bàsqàrıw 

hákimiyàtın bekkemlew 

ushın gúres

G

http://eduportal.uz

---

23

uyımlàstırǵànlıǵınàn  xàbàr  tàpqàn  vàli  Muhàmmed  irànǵà  qàshıp 

ketti.  Ámirler  tàxtqà  Bàqı  Muhàmmedxànnıń  bàlàsı  imàmqulıxàndı    

(1611—1642) otırǵızàdı. 

imàmqulıxàn  tàshkent  hám  xànlıqtıń  àrqà-shıǵıs  shegàràlàrı  ushın 

qàzàqlàr,  junǵàrlàrǵà  qàrsı  tabıslı  gúres  àlıp  bàrdı.  1613-jılı  tàshkentti 

qàzàqlàrdan azat etti. 

imàmqulıxàn dáwirinde oràylıq mámleket hákimiyàtı bekkemlendi. 

imàmqulıxànnàn  keyin  tàxttı  iyelegen  inisi 

nádir  Muhàmmed  (1642—1645)  dáwirinde 

siyàsiy  pıtıràńqılıq  kúsheydi.  Buǵan  xannıń 

mámleket  wálayatların  balalarına  hám  jaqın  tuwısqanlarına  múlk  etip 

bólistirip  bergenligi  sebep  boldı.  aqıbetinde,  mámleketshilik  tiykarları 

hálsiredi.  1645-jılı  qàzàqlàr  jáne  Màwàràwnnàhrǵà  júris  baslap, 

Xojendke shekem jetip keldi. 

nádir  Muhàmmed  olàrǵa  qarsı  bàlàsı  abdulàziz  bàsshılıǵındà 

úlken  armiya  jiberdi.  Xànnàn  nàràzı  bolǵàn  bir  topàr  ámirler  àtlànıs 

dáwirinde  abdulàzizdi  xàn  dep  járiyaladı  hám  onı  tàxtqà  otırǵızdı. 

nadir  Muhammed  bolsa  Balxqa  hákim  etip  tayınlandı  (1645—1651). 

nadir  Muhàmmed  tàjı-tàxttı  qàytàrıp  àlıw  màqsetinde  hindstàn 

pàtshàsı  temuriyzàdà  shàh  Jáhánnen  járdem  soràydı.  shàh  Jáhán  Bàlx 

wálàyàtın  ózine  boysındırıw  màqsetinde  áskerler  jiberdi.  onıń  niyetin 

sezip  qalǵan  nadir  Muhàmmed  hind  áskerine  qàrsı  shıǵàdı.  Biraq  ol 

sawashta jeńildi hám irànǵà qàshıp ketti. 

abdulazizxan  Balxtı  eki  jıldan  soń  ǵana  qaytarıp  aldı.  1649-

jılı  ákesi  nadir  Muhammedti  jáne  Balx  hákimi  etip  tayınladı.  Biraq 

ákesiniń  iran  járdeminde  óz  poziciyasın  bekkemlewge  urınǵanlıǵı 

abdulazizxandı  táshwishke  salıp  qoydı.  endi  ol  ákesine  qarsı  inisi 

subxanqulıxan jetekshiliginde armiya jiberdi.

1651-jılı  subxànqulıxan  Bàlxtı  iyeledi  hám  ol  Bàlx  hákimi  etip 

tàyınlànàdı.  Ákesi  nádir  Muhàmmed  bolsa  Mekkege  hàjıǵà  bàràtırıp 

joldà qàytıs bolàdı. 

Buxara  xanlıǵındaǵı  óz  ara  gúreslerden  payda-

lanǵan  Xiywà  xànlàrınıń  Buxaraǵa  tàlàwshılıq 

àtlànıslàrı  kúsheydi.  1655-jılı  Xiywà  xànı  abulǵàzı 

Bahadırxan  úlken  áskeriy  bólim  menen  àtlànıs  etip,  Buxàrà  átiràplàrın 

eki márte tàlàn-tàràj etedi.