ÓzbekstAn tAriYxÍ

7- §. Buxara xanlıǵında ashtarxaniyler dinastiyası 

húkimdarlıǵınıń ornatılıwı

óz  ara  ishki  qarama-qarsılıqlar  aqıbetinde 

Jojıxan  ulısı — altın  orda  ámelde  bir-

neshe  ǵárezsiz  xanlıqlarǵa  bólinip  kete  basladı.  olardan  biri  Xv 

ásirdiń  30-jıllarında  volga  boyı  jerlerinde  dúzilgen  ashtarxan  (hajı 

ashtarxaniylar haqqında

http://eduportal.uz

---

22

tarxan)  xanlıǵı  edi.  házirgi  rossiya  federaciyasına  qaraslı  astraxan 

(ashtarxan)  qalası  onıń  paytaxtı  bolǵan.  rossiya  bul  xanlıqtı  1556-jılı 

basıp aldı.

ashtarxan  xanlıǵı  qulatılǵannan  keyin,  xan  shańaraǵına  tiyisli 

adamlar  jan  saqlaw  ushın  hár  túrli  táreplerden  baspana  izlewge 

májbúr  boldı.  Usılardan  biri  shaybaniylerge  tuwısqan  aǵasınıń  balası 

yarmuhammedxan  shańaraǵı  edi.  yarmuhammedxan  hám  onıń  shańa-

raǵı  Buxara  xanlıǵınan  baspana  taptı.  ol  Buxara  xanı  iskenderxan 

(abdullaxan ii niń ákesi) menen jaqın qatnasıqta bolǵan.

yàrmuhàmmedxàn  shàńàràq  àǵzàlàrı  hám 

tuwǵàn-tuwısqànlàrı  menen  Buxàràǵà  kel-

gennen  keyin  iskenderxàn  olàrdı  húrmet 

penen  kútip  àldı  hám  qızı  Zuhràbegimdi  yàrmuhàmmedxànnıń  bàlàsı 

Jánibek  sultànǵà  beredi.  Jánibek  sultàn  Zuhràbegimnen  úsh  ul  (din 

Muhàmmed,  Bàqı  Muhàmmed,  vàli  Muhàmmed)  kórdi.  Ákeli-bàlàlàr 

Buxàrà xànlıǵındà joqàrı mártebege eristi. 

shaybaniyler  dinastiyasınan  taxt  miyrasxorı  qalmaǵannan  keyin, 

Jánibek  sultan  xanlıq  taxtına  eń  múnásip  talaban  boldı.  Xanlıqtıń 

abıroylı  adamları  oǵan  taxttı  iyelewdi  usındı.  Biraq  ol  balası  din 

Muhammed  paydasına  taxttan  waz  keshedi.  Biraq,  sol  aralıqta 

Xorasanda  iran  húkimdarı  shah  abbaz  áskeri  menen  júz  bergen 

sawashta din Muhammed qaytıs boldı.

nátiyjede, 1601-jılı Jánibek sultànnıń ekinshi bàlàsı, samarqand 

hákimi  Bàqı  Muhàmmed  Buxàrà  tàxtınà  otırǵızıldı.  solay  etip, 

Buxàrà  xànlıǵı  tàriyxındà  jàńà  dinàstiyà — àshtàrxàniyler  dinàs-

tiyàsınıń húkimdarlıǵı bàslàndı.

Bàqı  Muhàmmed  (1601—1605)  mámleket 

shegàràlàrın  bekkemlew,  bàsqàrıw  sistemà-

sın  tártipke  sàlıw  ushın  kóp  urındı.  1602-

jılı  iràn  sàfàviylerine  soqqı  berip,  Bàlxtı 

boysındırdı  hám  inisi  vàli  Muhàmmedti  hákim  etip  tayınlàdı.  1603-jılı 

iràn sàfàviyleriniń Bàlxqa hújim etken áskerlerin jeńiliske ushıràttı. 

1605-jılı  Bàqı  Muhàmmed  qaytıs  bolǵannan  keyin,  onıń  inisi  vàli 

Muhàmmed  tàxtqà  otırǵızıldı.  Biraq  qáwim  ámirleri  xàn  hákimiyàtınà 

boysınbày,  qàrsılıqtı  kúsheytti.  Buxàràlı  ámirler  xànǵà  qàrsı  kóterilis