|
Konstitusiyanıń yuridikalıq qásiyetleri:
Konstitusiya normativ-huqıqıy aktler katarına kirip, nızamlarǵa say bolǵan hámme belgilerge iye boladı.Konstitusiya bul Oliy Majlis tárepinen qabıl etiletuǵın hám hámme ushın wlıuma majbúriy kúshke iye bolǵan normativ-huqıqıy akt bolıp, jámiyet qurılısı xalıq hákimiyatshılıǵı menen baylanıslı bolǵan hámme sosiallıq múnásibetlerdi tártipke saladı.
Konstitusiya joqarı yuridik kúshke iye, yaǵnıy bárshe ápiwayı nızamlar hám qosımshalar normativ-huqıqıy aktlerge qaraǵanda ústinlikke iye, sebebi nızamlar hám baska normativ-huqıqıy aktler Konstitusiya normalarına muwapıq bolıwı shárt.
Konstitusiya ámeldegi nızamshılıq ushın tiykar bolıp esaplanadı hám olardıń xarakterin belgilep beredi hám usı wakıtta onıń normaların jetilistiriwshi normativ aktler kabıl etiwzárúrligin názerde tutadı.
Konstitusiya jáne onı qabıl etiwhám ózgertiwdiń ayrıqsha tártiplerin belgileydi.
Konstitusiyanıń tiykarǵı yuridikalıq belgileri tómendegilerden ibarat:
Konstitusiya bsqa normativ-huqıqıy aktler ushın tiykar bolıp esaplanadı. Ol jámiyet turmısındaǵı eń áhmiyetli sosiallıq múnásibetlerdi tártipke saladı.
Ózbekstan Respublikası Konstitusiyasınıń xalıqshıllıǵı sonda kórinedi, bul Konstitusiya kániygeler tárepinen islep shıǵılıwı menen júzege kelgen Konstitusiya esaplanadı.
Ózbekstan Respublikası Konstitusiyasınıń turmıgı sonda, Konstitusiya jámiyette bar bolǵan múnásibetlerge hám jámiyettiń rawajlanıw nızamlıqlarına , demokratik prinsiplerge tolıq maskeledi.
Ózbekstan Respublikası Konstitusiyasınıń turaqlılıǵı sonda , onda jámlengen normalar uzaqwaqıtlar dawamında ózgertiwlersiz hárekette bolıuında kórinedi.
Ózbekstan Respublikasınıń demokratik huqıqıy mámleket qurıwhám puqaralıq jámiyetin káliplestiriw ushın háreket eter eken, xár tárepleme,rawajlanǵan, erkin shaxstı káliplestiriwdi óziniń tiykarǵı wazıypalarınan biri dep esaplaydı. Bilimlendiriw tarawında maqsetke baǵdarlanǵan mámleket siyasatın alıp barıw hám bul wazıypanı sheshiwde tiykarǵı qurallardan biri esaplanadı.
Bilim alıw huqıqı shaxstıń tiykarǵı huqıqlarınan biri. Ózbekstan Respublikası Insan huqıqlarıulıwma jáhan deklarasiyasına (1948 jıl) tiykarlanıp berilgen huqıqtı ámelge asırıwdıń xızmet kórsetip atırǵan mexanizmin jarattı
Bilim alıw huqıqına tiyisli xalıqaralıq hújjetler (1960 jıl 14 dekabrdegi «Bilimlendiriw tarawındaǵı kemsitiwlerge qarsı gúresiw haqqında»ǵı Konvensiya) sonı kórsetedi, “bilim-bilimlendiriw” túsinigi oqıtıwdıń barlıq túrlerin qamtıp aladı hám bilim alıw imkanına iye bolıw, bilimlendiriwniń dárejesi hám sapası, sonday-ak, bilimlendiriw beriw shárayatların óz ishine aladı.
Xalıq-aralıq huqıq normaları baslanǵısh bilimlendiriwdi májbúriy hám biypul etiwdi, orta bilimlendiriwdi onıń barlıq túrlerinde ulıwma erisetuǵın etiwdi hám onnan hámmeniń paydalanıwın támiyinlewdi, joqarı bilimlendiriwdi tolıq teńlik tiykarında hám xár bir insannıń qabıletilgennen kelip shıǵıp bárshe erise alatuǵın, nızamda belgilengen oqıwdıń májbúriyligin támiyinlewdi usınıs etedi. Ózbekstan Respublikası ózi alǵan májbúriyatlarǵa ámel etip úzliksiz bilimlendiriwdiń turaqlı sistemasın jarattı, shaxstıń bilim alıw huqıqın tómendegilerdi óz ishinen aladı:
-mektepke shekemgi bilimlendiriw;
-ulıwma orta bilimlendiriw;
-orta arnawlı bilimlendiriw, kásip-óner bilimlendiriwi;
-joqarı bilimlendiriw;
-joqarı oqıw ornınan keyingi bilimlendiriw;
-kadrlardıń qánigeligin arttırıw hám qayta tayarlaw;
-mektepten tısqarı bilimlendiriw.
Bilimlendiriw forması hám basqıshlarınıń kóp túrliligi shaxstıń mútájlikleri hám qızıǵıwshılıǵınan kelip shıqqan halda onıń bilim alıw huqıqın ilájı barınsha tolıq ámelge asırıwǵa imkan beredi.
Bilim alıw huqıqınıń mazmunı sonnan ibarat,ol Ózbekstan Respublikasınıń xár bir puqarası ushın bilimlendiriw hám tárbiyanıń bárshe formalarınan teń paydalanıw imkaniyatın beredi.
Bilim alıw huqıqın ámelge asırıw tómendegiler arqalı támiyinlenedi:
• bilim alıw ushın zárúr sosiallıq –ekonomikalıq shárayatlardı jaratıw;
• mámleket hám mámleketlik emes mákemelerdiń tarmaǵın jaratıw;
• Mámleket bilimlendiriw standartları sheńberinde bilim alıw imkaniyatı barlıǵı;
• Mámleket bilimlendiriw mákemelerindegi bilim alıwdıń biypullıǵı;
• Tayanısh maǵlıwmatı alıwdıń májbúriyligi;
• bilimlendiriwniń túrli formaların qollanıw;
• bilimlendiriw mákemeleriniń siyasiy partiyalar hám sosiallıq-ekonomikalıq háreketlerge ǵárezli emesligi.
Ózbekstan Respublikası Konstitusiyasınıń 41-statyasında “Hár kim bilim alıw huqıqına iye.Biypul ulıwma bilim alıw mámleket tárepinen kepillenedi. Mektep isleri mámleket kadaǵalawında boladı”dep kórsetilgen.Mámleket tek bilim alıw huqıqın ámelge asırıw ushın shárayatlar jaratıp ǵana qoymastan, mámlekettegi mektep islerin qadaǵalap turadı.Házirgi waqıtta Ózbekstanda hár bir insannıń mútájligine kóre bilimlendiriw alıw huqıqın támiynlewdiń issheń mexanizimi qáliplesken bolıp,ol tiyisli materiallıq-texnikalıq shárt-shárayatlar menen bekkemlengen. Puqaralardıń huqıq hám erkinliklerin qorǵawǵa baǵıshlanǵan barlıq nızamlar hám huqıqıy hújjetler negizinde Konstitusiyada názerde tutılǵan demokratiyalıq ruwx penen suwǵarılǵan tiykarǵı ideya hám qaǵıydalar jatadı. Konstitusiya tiykarında islep shıǵılgan hám qabıl etilgen barlıq nızamlar Konstitusiyalıq prinsiplerdi sosiallıq turmıstıń túrli tarawlarında engiziliwi ushın áhmiyetli qural wazıypasın orınlaydı.
Do'stlaringiz bilan baham: |
