Ózbekstan respublikasi veterinariya hám sharwashiliqti rawajlandiiriw mámleketlik komiteti

Ayırmashılıq - qarsılıqtıń kórinisiniń bir forması. Aytayıq, tutınıw hám almasıw qunınıń, qunnıń turaqlı hám ekvivalentli formaları. Sonday-aq tovar tutınıw qunı hám qun sıpatında eki túrli jasawǵa iye. Biraq bul eki túrli birdey emes jasaw ayırmashılıqqa ósip shıqsa, ayırmashılıq qarama-qarsılıqqa hám qarsılıqqa ósip shıǵadı.
«Ayırmashılıq» túsinigi bir waqıtta predmetlerdiń bir-birinen ayırmashılıǵın, ekinshi bir momentte dialektikalıq qarsılıqtıń formasın yamasa qarsılıqtıń rawajlanıwındaǵı basqıshtı ańlatadı.
«Qarsılıq» túsinigi menen «konflikt» túsinigin shatastırıwǵa bolmaydı. Qarsılıq predmettiń yamasa qubılıstıń rawajlanıwınıń pútkil barısında ómir súrse, konflikt qarsılıqtıń belgili momenti ǵana bola aladı. Konflikt qarsılıqtıń joqarı ótkirlikke ótiwi, usınıń sebebinen bul halattı jańası menen ózgertiw zárúrliligi payda bolǵanda iske qosıladı.
«Sáykessizlik» hám «qarsılıq» túsinikleri hám bir emes. Bunı óndiriwshi kúshler hám óndiris qatnasları arasındaǵı qatnasları mısalında túsindiriw múmkin.
Dialektikalıq qarsılıq qarama-qarsı táreplerdiń, tendenciyalardıń birligi, olardıń óz-ara belgileniwi menen xarakterlenedi.
«Qarama-qarsılıqlardıń birligi» túsinigi jiyi-jiyi «qarama-qarsılıqlardıń birdeyligi» túsinigine teń túsinik sıpatında túsinidiriledi. Haqıyqatında olardıń arasında tolıq teńlik joq. Qarama-qarsılıqlardıń birdeyligi qarama-qarsılıqlardıń bir-birine aynalıwına baylanıslı «birlik» termini ishki qarama-qarsılıqlardıń óz-ara belgileniwshiligin ańlatadı. Birdeylik ayırmashılıqtan ajıralmas jaǵdayda hár bir zat bir waqıtta ózi menen ózi hám sonıń menen birge basqa boladı. Qarama-qarsı tárepler tek ǵana birdeylikke iye emes, ayırmashılıqqa da iye. Bul dialektikalıq kóz-qarasqa metafizikalıq kóz-qaras qarsı keledi. Metafizika birdeylik penen ayırmashılıqta mawasasız qarama-qarsılıqlardı kóredi hám olardıń arasındaǵı birlik hám óz-ara tásirdi biykarlaydı.
Qarama-qarsılıqlardıń bir-birinen bólinbeytuǵınlıǵı, birin-biri belgilemeytuǵınlıǵı olardıń bir-birine ótiwinen hám kórinedi. Máselen, qálegen tiri organizmniń ómir súriwi qurıw menen buzıwdıń óz-ara tásirinde kórinedi. «Qarama-qarsılıqlardıń birligi», onıń ústine ulıwma dialektikalıq birlik hár túrli formalarda kórinedi. Bul birlik, burın aytqanımızday-aq, qarama-qarsı tárep hám tendenciyalardıń bir-birin belgilewinde ǵana emes, al olardıń teń keliwi, birdeyligi hám teń háreketi (ravnodeystvie) túrinde hám boladı. Belgili sharayatlarda birin-biri biykarlawshı tárepler teńlesiwge yamasa teń háreketke jetisiwi múmkin.
«Teń háreket» (ravnodeystvie), «teńlik» túsinikleri qarsılıqlardıń rawajlanıwındaǵı sonday etaplardı sáwlelendiredi, qarama-qarsı tárepler teńlesedi ya bul ya ol tárepke anıq salmaq túsiw bolmaydı. Máselen, organizmniń ómirinde teń háreket momenti organizmniń ósip jetilisiw, erjetiw dáwirinde kórinedi. Bul dáwirde assimilyaciya hám dissimilyaciya processleri birin-biri teńlestiredi. Ósiw dáwirinde jetekshi roldi assimilyaciya procesi, al qartayıw dáwirinde dissimilyaciya processleri jetekshilik rol oynaydı. Qarama-qarsılıqlardıń teń háreketinde turaqlılıq momenti hám kórinis tabadı.
Qarama-qarsılıqlardıń birligi olardıń óz-ara biykarlawınan ajıralmas jaǵdayda. Predmetler hám qubılıslardaǵı qarama-qarsılıqlardıń, qarama-qarsı táreplerdiń gúresi rawajlanıwdıń háreketke keltiriwshi kúshin quradı.
Dialektikalıq qarsılıq qarama-qarsı táreplerdiń hám tendenciyalardıń birligi, birin-biri belgilewi hám óz-ara biykarlawı boladı. Qarama-qarsılıqlardıń birliginiń otnositelli xarakteri sonda, ol málim predmet ya qubılıs, sapalı halat ómir súrgenshe jasay beredi. Qarama-qarsılıqlardıń gúresiniń absolyut xarakterden málim predmettiń ómir súriw payıtında ǵana emes, onıń ekinshisine ótiwi, góne sapalıq halattı jańası menen almastırılǵannan payıtta hám ómir súriwi boladı.
Qarsılıqlar kóp túrli. Olar nárse hám hádiyselerdiń rawajlanıwında túrlishe rol oynaydı hám hár qıylı wazıypa atqaradı. Olar ádette ishki hám sırtqı, tiykarǵı hám tiykarǵı emes, antogonistlik hám antogonistlik emes qarsılıqlar bolıp bólinedi.
Ishki qarsılıq - bul nárse hám hádiyselerdiń óz ishindegi qarama-qarsı tárepler, kúshler ortasındaǵı qarsılıqlar.
Sırtqı qarsılıqlar nárseler hám hádiyseler ortasındaǵı qarsılıqlar. Biraq qarsılıqlardı bulay bóliw shártli xarakterge iye. Sebebi, bir múnásibette ishki qarsılıq sırtqı qarsılıq bolıwı múmkin. Máselen túrli dúzimdegi mámleketler arasındaǵı qarsılıq sırtqı qarsılıq, al adamzat jámiyeti aspektinen alınsa ol ishki qarsılıq. .
Ishki hám sırtqı qarsılıqlar rawajlanıw procesinde bir qıylı rol oynamaydı. Rawajlanıwdıń tiykarın, mánisin tiykarınan ishki qarsılıq belgileydi. Sırtqı qarsılıqlar rawajlanıwǵa, ishki qarsılıqlar arqalı unamlı yamasa unamsız tásir etiwi múmkin. Máselen, biz házir biyǵárez Ózbekstannıń keleshegi, onı rawajlandırıw jobaların dúzip atırmız. Bunda respublikamızdıń rawajlanıwı, keleshegi kóp tárepten mámlekettiń ishindegi ekonomikalıq siyasiy hám ruwhıy mashqalalardı tuwrı, istiń kózin bilip hal qılıwımızǵa baylanıslı. Biraq respublikamız halıqaralıq birlesiklerde, Biyǵárez Mámleketler Awqamında jasamaqta. Sırtqı baylanıs hám múnásibetlerdegi mashqalalardı hám tuwrı anıqlap hal qılınbasa, respublikamız aldında turǵan zárúrli wazıypalardı ámelge asırıp bolmaydı. Demek, rawajlanıw tiykarınan ishki mashqalalardı hal qılıwǵa baylanıslı bolsa da sırtqı qatnasıqlırdı hám dıqqattan shette qaldırıp bolmaydı. Turmısta ishki hám sırtqı qarsılıqlardıń óz-ara baylanısın hám óz-ara tásirin júdá esapqa alıp is tutqanda ǵana bári tabıslı bolıwı múmkin.
Qarsılıqlardı óz xarakterine, olardıń nárse hám hádiyselerdiń rawajlanıwındaǵı áhmiyetine qarap tiykarǵı hám tiykarǵı emes qarsılıqlarǵa hám bóliw múmkin. Nárse hám hádiyselerdiń mánisin, olardıń kelip shıǵıw hám rawajlanıw nızamlıqların belgilep beretuǵın qarsılıq tiykarǵı qarsılıq boladı. Tiykarǵı qarsılıq rawajlanıwda basqa bárshe qarsılıqlarǵa tásir etedi. Tiykarǵı emes qarsılıqlar nárse hám hádiyselerdiń málim bir rawajlanıw basqıshında olardıń mánisin belgilemeytuǵın, rawajlanıwdı ózgeriw kúshine iye emes qarsılıqlar bolıp, olardıń rawajlanıwǵa tásiri konkret waqıtqa hám sharayatqa baylanıslı.
Qarsılıqlardıń qaysısı tiykarǵı, qaysısı tiykarǵı emesligin anıqlaw rawajlanıwdıń tiykarǵı sebeplerin tuwrı belgilewdiń jolı. Bul ańsat emes. Tiykarǵı qarsılıqtı basqa qarsılıqlar ishinen tabıw ushın qarsılıqlardı maydanǵa shıǵarǵan sharayattı, situaciyanı, bundaǵı qarama-qarsı tamanlardı, basqalardan ayırmashılıǵın, hár bir qarsılıqtıń bul tiykarǵa bolǵan qatnasın anıqlaw kerek. Tiykarǵı qarsılıqlardı anıqlaw sociallıq praktika procesinde hám praktika nátiyjelerin oylaw arqalı analiz hám sintez qılıw nátiyjesinde ámelge asadı.
Tiykarǵı qarsılıqlar ishinde olardıń biri bas qarsılıq boladı. Bas qarsılıq dep rawajlanıwdıń ol ya bul basqıshınıń mánisin belgilep beretuǵın tiykarǵı qarsılıqqa aytamız. Bas qarsılıq tiykarǵı qarsılıqlar ishinde úlken orın tutadı. Olarǵa baylanıslı rawajlanıw procesinde belgilewshi rol oynaydı. Jámiyetlik rawajlanıwda bas qarsılıqtı anıqlap alıw mámleket rawajlanıwın tuwrı belgilep alıwda júdá áhmiyetke iye.
Antogonistlik qarsılıqlar jámiyettegi mápleri bir-birine túbirinen qarsı bolǵan kúshler, jámiyetlik toparlar hám klasslar arasındaǵı qarsılıqlar. Antogonistlik qarsılıqlar konfliktke alıp keliwi múmkin. Bunday halda olar bir táreptiń jeńilisi hám ekinshi táreptiń jeńisi menen hal qılınadı. Ulıwma hámme qarsılıqlardı óz waqtında hal qılıw zárúrli, oǵan qarama-qarsı halda olardıń keskinlesip barıwı kútilmegen aqıbetlerdi keltirip shıǵaradı.
Sonıń menen birge qarsılıqlar máselesine, olardı hal etiwdiń forma hám usıllarına hám dialektikalıq oylaw tiykarında qatnas jasaw kerek. Jámiyettegi qarsılıqlar hár qıylı forma hám usıllarda ámelge asırılıwı múmkin. Olardıń geybirewleri góneniń jemirilip barıwı hám jańanıń qarar tawıp barıwı tiykarında hal qılınıp barılsa, basqaları bul qarsılıqlardı shólkemlestirgen qarama-qarsı táreplerdi óz-ara kelistiriw, bir-birleri menen óz-ara sóylesiwler alıp barıw, pitimler dúziw, partnerlikke erisiw tiykarında rawajlanıwdı támiynlewi múmkin. Keyingi waqıtlarda jámiyettegi qarsılıqlardı hal qılıwda qollanılatuǵın usıllardıń biri konsensus (kelisim).
Marksistlik filosofiyada qarsılıqlardı hal qılıwdıń bul usılına dıqqat bólinbedi. Jańasha oylawdıń qarar tabıwı menen jámiyet qarsılıqların hal qılıwda Gegel aytqan konsensus usılınan paydalanıw óziniń maqsetke muwapıqlıǵın kórsetti. Házirgi dáwirde konsensus usılı jámiyet rawajlanıwında úlken rol oynamaqta. Ayrıqsha, uzaq múddetler dawamında bir-birine qarama-qarsı bolıp kelgen mámleketler, jámiyettegi qarama-qarsı tárepler, kúshler, jámiyetlik toparlar, háreketler hám partiyalar ortasındaǵı qarsılıqlardı jámiyettiń ulıwma mápinen kelip shıǵıp hal qılıwǵa konsensus usılı júdá qolay. Bul usıl jáhán xalıqların milliy tatıwlıqqa, óz-ara birge islesiwge, birlikke, turaqlılıqqa erisiwde júdá áhmiyetli. Konsensus usılı óz-ara tınısh jol menen alıp barılatuǵın sóylesiwler, referendumlar, xalıqaralıq huqıq normaları tiykarında eń zárúrli hújjetler qabıl qılıw arqalı alıp barılmaqta. !sirese, bunda xalıqaralıq shólkemler (BMSH siyaqlı) teń huqıqlı aǵzası bolıwǵa da baylanıslı.
Qarsılıqlardı úyrenip atırǵanda konkret sharayattı hám esapqa alıw kerek: Dáwir hám sharayattıń ózgeriwi menen antogonistlik hám antogonistlik emes qarsılıqlardı sheshiw formaları hám ózgeriwi múmkin. Sebebi qarsılıqlar hám ózgerip, bir-birine ótip turadı.
Hár bir oblastqa tán qarsılıqlardıń ózine tán hal bolıw formaları bar. Tábiyattaǵı qarsılıqlar, ádette stixiyalı, óz-ózinen payda bolıp, rawajlanıp, soń ózlerine tán nızamlıqlar tiykarında hal qılınadı.
Ishki hám sırtqı, tiykarǵı hám tiykarǵı emes, antogonistlik hám antogonistlik emes qarsılıqlardı bir-birinen ayırıw zárúrli. Biraq olar ortasında birotala shegara joq. Reallıqta bir-birine ótip otıradı.