|
7-Tema.Sil keselligi. Teri keselligi
Sil (tuberkulyoz) — túrli aǵzalar, tiykarınan, ókpede ayriqsha jalınlı ózgerisler júz beriwi menen xarakterlenetuǵın juqpalı sozılmalı kesellik. Adamlarda ushraytuǵın Silni ftiziatriya úyrenedi. Nemis mikrobiologi Robert Kox (1882 y.) tuberkulyoz qozǵawtıwshısın anıqladi (bul qozǵawtıwshı onıń húrmetine Kox tayaqshası dep at berildi). Tuberkulyoz keselligi áyyemginen málim. Kesellik belgileri Gippokrat, Ibn Sino dóretpelerinde de tariyp berińan.
Tuberkulyoz menen adamlardan tısqarı, úy haywanları (tiykarınan, qaramal ), úy qusı (tawıq, túyetawıq ) kesellenedi.
Adamlarda keselliktiń tiykarǵı dáregi ókpe sili menen awırıp, mikobakteriyalar aralas qaqırıq tastap juretuǵın nawqaslar bolıp tabıladı. Tuberkulyoz hámmeden kóp hawatomchi jolı menen tarqaladı : jótelgende, hákisirganda mikobakteriyali qaqırıq hám silekey bólekleri hawaǵa tarqalıp átirapındaǵı buyımlargatushadi. Tuberkulyoz mikobakteriyasi, tiykarınan, nápes jolları arqalı kiredi. Ol basqa mikroblarǵa salıstırǵanda sırtqı ortalıqtıń túrli tásirinlerine júdá shıdamlı bolıp, óziniń jasaw hám kóbeyiw qásiyetlerin uzaq múddet dawamında saklab qaladı. Qurǵaqlay hoddagi Tuberkulyoz mikobakteriyasiga 36° temperaturada tásir etilse, ol 180 kunge shekem, +70° qızdırılsa 7 saat dawamında, oqar suwda 150 kún, kóshe shańında 10 kún ishinde turmıs keshirim hám kóbeyiw qásiyetlerin joǵatmaydı. Ásirese, quyash nurı tushmaydigan ızǵar jerlerde uzaq múddet saqlanıp qaladı. Tuberkulyoz mikobakteriyalarining átirapmuhitda uzaq waqıt saqlanıwı Tuberkulyoz keselliginiń ıdıstovoq, kiyimkechak, orınko'rpa hám basqa arqalı juǵıw múmkinshiligın tuwdıradı. Silning ashıq hám jasırın forması parq etiledi. Silning ashıq formasında nawqas qaqırıqında Tuberkulyoz mikobakteriyalari tabıladı ; nawqas gigiyena qaǵıydalarına ámel etpese, basqalarǵa kesel juqtıratuǵın bolıp qalıwı múmkin. Silningyashirin formasındamikobakteriyalar qaqırıqta tabilǵan zatydı, bunday nawqaslar átirapındaǵılar ushın juqpalı bolmaydı. Tuberkulyoz menen awırǵan nawqas barlıq gigiyena qaǵıydalarına ámel qilsa, ámelde átirapdaǵılar ushın qáwipli bolmaydı. Tuberkulyoz mikobakteriyalari tek ókpeni emes, bálki organizmde shash hám tırnaqtan basqa bo'g'imlar, suyekler, mıy perdeleri, búyrekler hám basqa aǵzalardı zálelleydi. Tuberkulyoz keselligine kóbisi jas balalar (sebebi olarda ele immunitet tómen rawajlanǵan boladı ), jası tolıwǵa jetiw dáwirindegi óspirimler (nervendokrin basqarıwdıń biyqararlıǵı sebepli), sonıń menen birge, organizmdiń infeksiyaǵa shıdamı passivlesken jası úlken adamlar shalınadı. Ókpe siliga tán belgiler kesellik formasına, jasqa hám basqalarǵa baylanıslı.
Baslanǵısh Silda kesellik belgileri ayqın kórinetuǵın bolmaydı. Biraq teri astına tuberkulin jiberip ótkeriletuǵın Mantu sinamasi oń shıqsa hám nawqasda keselliktiń ulıwma belgileri (reń ketiwi, dińkesizlik, uyqı hám ıshtey aynıwı, tez tolıqıw, gewde temperaturasınıń eliriwi, tunda terlew) payda bolsa, busilin júzimsikatsiyasidan bildirgi beredi. Jas balalarda kesellik mektepge shekem hám mektep jasındaǵı balalarǵa qaraǵanda salmaqlilew ótedi, kóbisi tásirler gúzetiledi. Tuberkulyoz intoksikatsiyasi balalarda ro'yrost kórinetuǵın boladı ; balanıń reńi sınıqadı, ınjıq bolıp qaladı, ıshteyi joǵalıp, teztez samallap turadı. vrachga waqıtında barıp, balanı tuwrı kútim etilse, ádetde, pútkilley tawır bolıp ketedi.
Ekilemshi Tuberkulyoz — ókpe silining hámmeden kóp ushraytuǵın forması. Ol ókpede hám limfa túyinlerinde sakdanib qalǵan infeksiya " qorı" den kelip shıǵadı ; qolaysız sharayatlarda Tuberkulyoz qozǵawtıwshısı aktivlesip, processni zo'raytiradi (aktiv forması ). S mikobakteriyasi bar nawqas menen uzaq waqıt baylanısde bolǵanda Tuberkulyoz qaytalanıwı da múmkin. Buǵan organizmdiń zaiflanishi, sapasız awqatlanıw, stressler, zıyanlı ádetler (chekiw, máskúnemlik, náshebentlik), sozılmalı kesellikler, ókpediń spetsifikalıq bolmaǵan kesellikleri, qandli diabet, gastrit, asqazanichak jaraları, SPID, sonıń menen birge, hámledarlıq hám gug'ruqdan keyin organizm qorǵaw qábiletiniń azayıwı hám basqa sebep boladı. Ádetde, ekilemshi Tuberkulyoz jaslıqta hám orta jasda payda boladı, waqıtında em etińmasa, kesellik ástesekin, lekin toqtamay rawajlanadı. Kóbisi ókpediń joqarı bóleklerinde mayda oshaqlar payda boladı (Tuberkulyoz dıń oshaqlı forması ), geyde irińli infiltratlar (Silning jalınlanǵan forması ) gúzetiledi.
Kesellik geyde uzaq waqıtqa shekem hesh qanday belgilersiz keshedi, biraq, ókpe sili rawajlanǵanda, yaǵnıy Tuberkulyoz mikobakteriyalari kóbeyiwi baslanǵanda organizmde záhárleniw belgileri payda boladı : holsizlik, tez sharshaw, tunda terlew, ozib kegish hám basqa, barabora nawqasda jótel zo'rayadi, hansiraydi, nárenjan bolıp qaladı. Zor berip emleniw kesellik rawajlanıwınıń aldın aladı. Ókpeden sırtdaǵı Tuberkulyoz (hiqildoq, ishek, búyrek, teri, suyek, bo'g'im hám basqalar ) ókpe siliga karaganda talay kem ushraydı. Silni waqtınan burın aniklash kesellikti tolıqto'kis emlew imkaniyatın beredi.
Emi. Emlew, tiykarınan, emlewxana sharayatında, vrach qadaǵalawı astında alıp barıladı. Silga qarsı isletiletuǵın zamanagóy dáridarmonlardan keselliktiń túri hám salmaqliengilligiga qaray tayınlanadı. Ádetde, bul dáriler uzaq waqıt dawamında (bir neshe oylab) qollanıladı. Silni emlewde paydalaniletuǵın ximiyaterapevtik dáriler málim bir gruppalarǵa bólinedi: izoniazid jáne onıń analoglari, rifampitsin; etambutol, protionamid (etionamid, tizamid (pirazinamid), streptomitsin, kanamitsin, florimitsin hám basqa
Aldın alıw social, sanitariya, ximiyalıq hám arnawlı ilajlardı óz ishine aladı. Xalıq jasaytuǵınlıq jaylardı abadanlastırıw materiallıq turmıs sharayatın jaqsılaw, xalıqtıń ulıwma mádeniyatın asırıw hám sanitariya bilimlerin targ'ib qılıw, dene tárbiyası hám sporttı keń rawajlandırıw zárúrli áhmiyetke iye. vrach buyırǵan kún rejimine ámel qılıw, tolıqto'kis awqatlanıw, ılajı bolǵanınsha ashıq hawada bolıw, xananı botbot samallatib turıw kerek. Tuberkulyoz menen awırǵan nawqaslardı keselliktiń dáslepki basqıshlarında anıqlaw maqsetinde xalıqtı ǵalabalıq tekseriw, yaǵnıy flyuorografiya tekseriwinen (keminde 2 jılda 1 ret) ótkeriw unamlı nátiyje beredi. Tuberkulyoz ni balalarda waqtınan burın aniklash ushın balalar poliklinikalarında, bog'chalarida, mekteplerde tuberkulin sinamasi ótkeriledi. Ózbekstanda barlıq jańa tuwǵan bópeler vrachning moneligi bolmasa, Silga qarsı vaksinatsiya etiledi; vaqtvaqti menen (7, 12 jasda ) revaksinatsiya ótkeriledi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
