|
Tema: Bazar ekonomıkası basqıshında statıstıkanıń tutqan ornı hám áhmıyetı
Joba
1.Bazar ekonomıkası haqqında túsınık
2. Bazar iskerligin ámelge asırıwdıń ekonomikalıq mexanizmi hám quralları
3.Talap hám tavarlar haqqında túsınık
Bazar tavarlardı satıw hám alıw munasábetı, almasıw salasındaǵı bazar subektlerı arasındaǵı ekonomıkalıq munasibetlerı jıyındısınan payda boladı. Ol social tákirar islep shıǵarıw processinde tavar islep shıǵarıwshılar, satıwshılar hám qarıydarlar arasındaǵı zárúrli ekonomikalıq baylaw zveno retinde qatnasad. Bazarda talap hám usınıs,báseki hám bahan turleniwi menen baylanıslı bolǵan quramalı óz-ara baylanısqan processler ámelge asıriladı. Hár qıylı faktorlar tásirinde, talap hám usınısqa uyqas túrde júzege keletuǵın bahanin turleniwi tiykarında obiektiv túrde tovarlardıń ma`nisi jatadı.Mıynettın social xarakterge ıye ekenlıgın júzege shıǵarıwshı faktor — bul pul bolıp, ol bahanıń ańlatpası esaplanadı.
Islep shıǵarıwshı óziniń islep shıǵarǵan tavarın jamıyetke kerek yamasa kerek emesligin tek bazarda anıqlaydı : eger tavar aqshaǵa almassa, sonday eken, miynet tán alınǵanın, al- maspasa, miynet zaya ketkenligin kórsetedi.Bazar — insan iskerligin tártipke salıp turıwshı eń jaqsı, eń nátiyjeli hám eń ádil mexanizm esaplanadı. Bazar haqqındaǵı táliymatqa A. Smit óziniń «Xalıqlar baylıǵınıń sebepleri hám tábiyatınıń izertlewi» (1776 -y.) atlı shıǵarmasında tiykar salǵan. Bul táliymatqa tiykarınan miynet
bólistiriwi hár bir islep shıǵarıwshini ǵárezsiz túrde háк túrli tavar (xızmet) lerdi islep shıǵarıwǵa maslastıradı hám bul tavar (xızmet) lar keyinshe bir-biri menen almasinadi. Sol processti ámelge asırıw ushın bazar kerek boladı. Bazarda hár bir almasıwshı ózine kerekli ónimlerdi alıp, o 'zinıń jeke hám xojalıq mútajliklerin qandiradi. Bul
processde, álbette, bazardıń «ko'zge kórinbes qolı» qatnasadiSocial miynet bólistiriwi qanshellilik rawajlanǵan bolsa, insan sonshelı basqa insan menen sheriklik etiwge majbur-
boladı. Bunday jaǵdayda «siz maǵan kerek zattı beriń, men de sizge kerek zattı beremen» degen princip tiykarında háreket etiledi. Sol princip tiykarında hár bir insan ózine kerekli tavar hám xızmetlerdi aladı.
Bazar tariyxıy kategoriya bolıp, ol tavar islep shıǵarıw hám almaslaw ámeldegi bolǵan sociallıq-ekonomikalıq sistemalardıń barlıǵında ámelde bolǵan. Qul iyelewshilik basqarıw princpıınde mikrodarejede bir-biri menen bóleklengen halda jasaǵan islep shıǵarıwshılar arasında ekonomikaliq baylanıslar ornatiIgan hám rawajlandirilgan. Bazarǵa, tiykarınan azıq-awqat hám basqa tutınıw buyımları, qullar hám taginshaqlar ónimleri túsken.Feodalizm dáwirinde bazar munasábetleri bır qansha keńeyip qalalar rawajlanǵan, sawda kapitalı iskerlik baslaǵan, iri geografiyalıq jańa ashılıwlar etilgen, Evropaǵa altın oqib kela baslaǵan, awıllarda barshinadan obrokka hám pul rentasına o'tilgen. Bazar munasibetleriniń rawajlanıwı kapitalıstik manufakturanıń rawajlanıwına alıp kelgen.
Kapitaldı baslanǵısh procesi tikkeley xızmetkerlerdi (dıyxanlar, ónermentler hám t.b. ) islep shıǵarıw qurallarınan ayırıp, olardı proletarlarga aylanıwı menen baslangan. Olar o 'zlerining jumısshı kúshlerin tavar retinde satıp,alınǵan jumıs haqi esabınan tutınıw predmetlerin satıp alganlar. Kapitalıstler bolsa tek jumıs kúshin emes, bálki islep shıǵarıwdı jolǵa qoyǵanlar. Payda izinen quwiw, báseki gúresi, islep shıǵarıw kúshlerin tez rawajlanıwı bargan sayin bazar munasábetlerin tez ósiwine alıp kelgen,iri sanaat, awıl xojalıǵı hám basqa tarmaqlar ushın ishki hám sırtqı bazarlardı payda etken.
Bazardıń nátiyjeli iskerlik alıp barıwı ushın hár qıylı múlk formaları (jeke, korporativ, mámleket hám t.b. ) bolıwın hám xojalıq júrgiziwdi talap etedi. Bazardıń óz-ara baylanısqan úsh qıylı túri payda boldı : 1) tavar hám xızmetler bazarı ; 2) resurslar bazarı ; 3) finanslıq bazar.
Tavar hám xızmetler bazarı azıq-awqat ónimleri, sanaat tovarları, hár qıylı xızmetler kórsetiw sawda birlespelerin, kótere hám usaqlap satıw sawdanı, marketin shólkemlerin payda bolıwın talap etedi.Resurslar bazarı jerdi, kapitaldı hám jumısshı kúshi sawdasin o 'z ishine aladı.
Bazar — tovarlardı óndiriwshiler menen olardı qarıydarları o 'rtasidagi baylaw zveno b o 'lib, ol o'z ishine tiykarǵı ekonomikalıq qurallardı (talap hám usınıs, baha, báseki hám t.b. ) aladı hám olar járdeminde bir-biri menen baylanıslı bolǵan : jartılay islep shıǵarıw, qanday etip hám kim ge islep shıǵarıw kerek sıyaqlı mashqalalardi sheshedi. Bazar mexanizmi quralları ishinde talap hám usınıs zárúrli rol o 'ynaydi. Talap — xalıqtıń tóley alıw qábiletine qaray, bazarda satıp alıwı múmkin bolǵan tovarlar kólemi hám múmkinshiligin ańlatadı. Usınıs — ámeldegi bolǵan bahoda sawdada bolǵan tovarlar kólemin ańlatadı.
Sorawlar :
1. Bazar kategoriyasina uliwma baha beriń
2. Bazardiń qanday túrlerin bilesiz?
3. Bazardiń qurami qanday?
4. Bazar ekonomikasin payda etiwdiń etishning uliwma mashqalalari : — ne islep shiǵariw tiyis;
— qanday tavarlar hám xizmetler islep shiǵariw lozim;
— qansha hám kimge islep shiǵariw tiyis?
5. Hár bir dizimde de bular qanday sheshiledi
Do'stlaringiz bilan baham: |
