|
Tema : Ekonomikaliq iskerlik turleri ,mulk turleri ham ekonomikaliq aymaq boyinsha analizlew
Joba
1. Mikro hám makroekonomikanıń ekonomikalıq mexanizmi
sistemasında mámlekettiń ornı hám roli
2.Mikro hám makroekonomikanı bazar elementlerin
qollagan halda oraylıq joybarlaw hám tártipke salıw.
XIX ásirdiń ekonomikalıq tájiriybesi anıqladi, XX ásir tájiriybesi bolsa anıq kórsetti, bazar ekonomikasın da kemshilikler hám ǵárezli qarsılıqlardan erkin bolmay, bálki har dayim shegaralanǵan hám siyrek ushırasatuǵın resurslardan unemli paydalanıw imkaniyatin beralmaydi. Bazar sistemasi insanlardı islep shıǵarıw hám jeke mútajliklerin qandırıw úsh , úsh bir- biri menen baylanıslı jartılay , qanday hám kim ushın islep chiga riw kerek degen sorawlarǵa mudamı durus hám unemli juwap berealmaydi. Bazar tek birlestirwshi quraytuǵın hám jaratıwshı faktor bolmastan, bálki buzuw- shi hám basqarilmaytugun kúsh de bolıwı mumkin.
Ol o 'zininn tiykarına qoyilgan ekonomikalıq teńlik degen joldı ózine maslastirisw ushın stixiyali, birpara buzılıwlar,amelge asıra almawi arqalı júzege shıǵaradı. Bunday jaǵday siyasiy miynetti joytıwǵa alıp keledi, geyde ish erin shıǵarıwshılar talap hám usınıstı bilmagan halda, kem uyrenilgen bazarǵa shıǵaradı. Bunday jaǵdayda talap, usunis hám baha, inflatsiya, tákirar óndiristiń siklik xarakteri, krizislerdi de o 'z ishine alıp, kóp islep shiga- riwshilardi wayran bolıwına, jumıssızlar sanınıń artiwina hám jarlılıqqa alıp keledi. Máksimal payda alıwǵa qaratil- gan bazar ekonomikası, ekonomikalıq jáne social mashqalalardi (tábiyaattı qorgaw fundamental ilmdi rawajlandi- riw, xızmet kórsetiwshi tarawdı : mádeniyat hám ta 'limdi, den sawlıqtı saqlaw hám t.b. ), sonıń menen birge, makrodarejedegi basqarıwdı hám mamleket qorǵaw máselelerin toliq sheshe almaydi. Makro hám mikro ekonomikanıń o 'zin -ózi basqarıw A. Smit ekonomikanı basqarıwda mámleket emes, bálki ekonomikanıń ózi tiykarǵı rol oynaydı dep esaplaǵan.
XVIII ásir merkontilizmi o 'm ig a kelgen, ekonomikalıq liberalizm ideyaları tolıq hám tereń A. Smit dóretpelerinde kórsetilgen, bular ishinde onıń belgili shıǵarması «Xalıqlar baylıǵı sebepleri jáne onıń tábiyaatı izertlewi»(1776 -y.) ni keltiriw m um ashıw. Bazar o 'zin o 'zi tártipke túsirip tu biykarlaw i degen ideyanı ilgeri jıljıtıp, ol «ko'zga ko'rinm aydigan q o 'l, mámlekettiń hesh qanday aralasıwisiz isbilermenlerdi o 'z m anfaatlari jolinda jamiyetke kerek bolǵan tovarlardı islep shigariwga majbur etedi» dep uqtirdi. A. Smıt pikrine qaraǵanda, mámleket ekonomikaǵa qansha kem aralassa, onıń unemliligi sonsha artadı.Mikro hám makroekonomikanı bazar elementlerin qollagan halda oraylıq joybarlaw hám tártipke salıw Ekonomikanı oraylıq joybarlaw hám tártipke salıwda hám onda xalıq xojalıǵında keńeygen tákirar islep shıǵarıw qatnaslarin ornatıw hám saqlap turıw joqarıdan berilgen kórsetkishler tiykarında ámelge asıriladı. Bunday usıl SSSR dáwirinde, ásirese, bes jıllıq jobalar dúzilgen dáwirlerde qollanıladı. Bunda sanaat, awıl xojalıǵı hám basqa tar- maqlardı oraylıq joybarlaw jumısları bazar munasibetlerinin bólek alınǵan elementleri mene toltiriladi.Makro hám mikro dárejede qayta tákirar islep shıǵarıw procesi bazar ekonomikası menen birlesip mámleket tarepinen basqarıw. Házirgi dáwirde mámlekettiń ekonomika daǵı roli jáne de Artip barmaqta, lekin onıń mazmunı, forma hám usılları ózgerip ketti. Mámleket basqarıwı teris usıllarınıń roli sanaat hámawılxojalıǵı óndiriste jáne de arttı, lekin mámlekettiń ekonomikaǵa tuwrınan -tuwri aralasıwı qısqardı.
№5 TEMA ATI: Milliy esabatlar dizimi ekonomikaliq statistikanin tiykargi usuli tiykargi ham orayliq bolimi
Joba:
1.Institutsion birlikler haqqinda
2.Institutsional birlik turleri
3.Iskerlik turleriniń tarmaq klassifikatsiyasi
Institutsion birlikler — bular bazar xojaliq júritiwshi subyektler bolip , olar aktivlerge iye boliwlari, májbúryatlar aliwlari , ekonomikaliq iskerlik alip bariwlari hámbasqa birlikler menen operatsiyalar ótkiziwleri múmkún boladi .Institutsion birlikler — yuridik, sondayaq,fizikaliq shaxslar (yaki olardiń gruppasi), úy xojaliǵi usulinda bo'liwi múmkin.
Institutsion birliklerge — yuridik shaxslarǵa tómendegiler kiredi: korporatsiyalar, mámleketti basqariw birlespeleri, komertsiyaliq emes shólkemler .Yuridik shaxslardiń tiykarǵi túrleri — bular múlkke iye bolǵan shólkemler , bular o 'z atlarinan puqaraliq huquqinan hám iskerlik penen baylanisli májbúryatlar aladi .Yuridik shaxs óz balansina yaki smetaǵa iye boladi, óz betinshe nizamlar qabil etedi, óziniń materialliq hám finansliq resurslarinan paydalanadi , majbúriyatlar aladi, ekonomikaliq iskerlik alip baradi baradi hám basqa birlikler menen operatsiyalar ótkizedi hám ózi májbúryatlari boyinsha toliq juwap beredi.
Xizmettiń tiykarǵi maqsetine muwapiq yuridik shaxslar xojaliq hám xojaliq emes shólkemlerge bólinedi.X ojaliq shólkemlerge iskerliktiń tiykarǵi maqseti payda aliw bolǵan, xojaliq emes shólkemlerge bolsa bunday maqset bolmaǵan xojaliqlar kiredi .Xojaliq shólkemleri bolǵan yuridik shaxslar bolǵan , xojaliq jámáátleri hám sheriklik usulinda, ishlep shiǵariwshi kooperativ-
ler,mámlekettiń jáne basqa kárxanalari sipatinda payda boliwi múmkin.Eger qandayda bir birlik institutsional birliktiń bárshe talaplarina juwap berealmasa, onda statistika tómendegi prinsiplerge ámel etedi :
1) úy xojaliqlari bárshe esabatlardi alip barmasa da , o 'z resurslarinan erkin túrde paydalanadi ,soniń ushun olar institutsional birlik bolip esaplanadi ;
2)bárshe esabatlardi toliq alip barmaytuǵun birlikler erkin túrde xojaliq júritiwshi institutsional birlikler quramina kiritiledi.
3)Bárshe esabatlardi toliq alip baratuǵun ,biraq yuridik shazs bolmaǵan birlikler ,olardi qadaǵalap turiwshi institutsional birlikler quramina kiritiledi.Institutsional birliklerge tómendegiler kiredi:
1. Korporatsiya va kvazikorporatsiyalar. Korporatsiya-
lardiń tiykarǵi belgileri tómendegilerden ibarat:
— nizam menen kárxana hám shólkem sipatinda basqa institutsional birliklerge baylanisli bolmaǵan halda dúziledi;
— erkin yuridik shaxs bolip , jeke mámleket registrinda
jazilip qoyiladi;
— maqseti payda aliw esaplanadi;
— aksiya iyeleriniń jámáát mulkinde boladi;
— xojaliq iskerligi nátiyjesinde alinǵan payda aksianerlerge
tiyisli bolip , olar alǵan qag'azlar kólemine proporsional túrde bólistiriledi ;
— jabilǵan waqitta aksionerler o'z úleslerin aladi;
— direktorlar kengashi rahbarlikni amalga oshiradi;
— muomalaga aksiyalar chiqara oladi;
— nizam aldinda bitim hám majburiyatlardi orinlaw boyinsha, saliqlar to'lew boyinsha hám juwapker
bolip esaplanadi.
Mámleketti basqariw organlari bir neshe
buwinlarǵa bólinedi :
— Orayliq hukúmet — yuridik shaxs bolip, ol siyasiy
basqishlar nátiyjesinda payda boladi hám nizam shiǵariw ámelge asiriw huquqi hám sud hákimyatina iye boladi :
— aymaqlardi basqariw mámleket organlari;
—orinlardaǵi atqariwshi mámleket organlari. Orayliq húkumet tómendegi dáramat túrlerin aladi :
saliqlar,tovarlar, qarzǵa alinǵan qárejetler ,
menshiklestiriwden alinǵan qarejetler , hár qiyli fondlar hám taǵi basqalar .
Orayliq húkumet xarejetlerine tómendegiler kiredi :
— jáámát paydalaniwi ushun kórsetilgen xizmetler
(mudofaa, tártip, den sawliqti saqlaw, ilm hám tálim hám .t.b di
payda etedi );úy xojaliqlarin únemlewin táminlew ;
Statistika aldinda ekonomikaniń quramin payda etiwshi elementlerin bahalap beriw waziypalari turadi Usi máseleni sheshiw ushun milliy esabatlar dizimi ekonomikaliq iskerligi nátiyjeleri boyinsha eki gruppa boyinsha bóledi: tarmaqlar hám sektorlar boyinsha .
Bir qiyli yaki bir-birine uqsas xizmetler alip bariwshi islep shiǵariw birlikleri qosindisi ekonomikaniń tarmaǵin payda etedi.Bir jerde jaylasqan , bir qiyli iskerlik penen shuǵullaniwshi yaki tiykarǵi islep shiǵariw xizmetine qosilǵan mánistiń kóplewúlesi tuwri keliwshi kárxanalar yaki kárxana bólimleri qosindisi tarmaq dep ataladi .
Do'stlaringiz bilan baham: |
