%збекстан республикасы жо№ары

Арнаўлы ислер ҳәм ис қағазлары услубына тән фразелогиялық сӛз дизбеклери. Жазба функциональлық услублардың бул тараўына тийисли де ӛзгеше турақлы сӛз дизбеклери бар. Булар мәмлекетлик қатнас қағазлары, пәрманлар, буйрықлар, қарарлар, нызамлар, режелер, мәкемелер арасындағы қатнас қағазлары, келисимлер актлер ҳәм усыларға усаған ҳүжжетлерде де қолланылатуғын фразелогиялық сӛз дизбеклеринен ибарат. Мысалы: күн тәртиби, жыйналыстың барысы, ашық даўыс, жасырын даўыс, протоколдан көширме, жуўмақлаў сөз, кирис сөз, қарсы даўыс, жарыс сөз, даўыс бериўши, өмир баян т.б.

Кӛркем-беллетристикалық фразелогиялық лексика. Жазба услубқа тән фразелогиялық сӛз дизбеклериниң ишинде белгили орынды ийелейтуғын топары кӛркем - беллетристикалық фразелогиялық лекаика болып табылады. Олар кӛркем шығармаларда образлы тил қураллары хызметин атқарады, пүтин мәнини поэтикалық мақсетте айрықша образлылық пенен бериўге жәрдем етеди. Мәселен, пашшайы дөниў, телегей теңи сӛз дизбеклерин алып қарайық. Олар аңлатқан мәнини екинши бир сӛз бенен ямаса ӛзгертип пашшайыға усап турыў, пашшайыдай болып жалтырап турыў, заўықлы болып көриниў, ушы-қыйры жоқ теңиз, жайылып атырған теңиз деген менен дәслепки турақлы түриндеги нәзик мәнини, ӛткир ҳәм образлы мәнини толық бериў ҳеш қандай мүмкин емес. Образлылық кӛркем беллестристикалық лексикаға кирмейтғын кӛпшилик фразелогиялық сӛз дизбеклерине де тән, әлбетте. Айтайық, ортақ услублық турақлы сӛз дизбеклериниң басым кӛпшилиги усындай сыпатқа ийе. Кӛркем әдебиятта олар да поэтикалық тил қуралларының хызметин атқара береди. Бул кӛркем сӛз шебериниң тилден қалай пайдаланыўына байланыслы. Солай да кӛркем беллестристикалық услуб тараўында арнаўлы қолланылатуғын фразелогиялық сӛз дизбеклериниң басқалары менен салыстырғанда ӛзине тән ӛзгешеликлери бар. Бул олардың усы услуб тараўына да дӛреўи ҳәм ӛриси бойынша сол тараўға тийисли болып келиўинен ибарат. Оларда, әлбетте, ӛзгеше мәни образлылығы айырықша кӛзге түседи: аўыз, гүлленген ел, ышқы оты, шалқар теңиз, маржан тис, алма, мойын, бадам қабақ, таўыстай тараныў, сыңқ-сыңқ күлиў т.б.

Солай етип, фразелогиялық сӛз дизбеклери услублық қолланылыўы, ӛзгешеликлери бойынша ортақ услублық сӛйлеў тили услубы ҳәм жазба услубқа тән қатламларға ажыратылады. Олар арасында беккем байланыс бар.

Әдебиятлар:

1. 
   Е.Бердимуратов. Ҳәзирги қарақалпақ тили, лексикология. Нӛкис, 1994.
   
2. 
   Н.М.Шанский. Фразеология современного русского языка.М., 1963.