Ӛзбекстан Республикасы Жоқары ҳәм орта арнаўлы билимлендириў министрлиги Әжинияз атындағы

кимѐвий реакция тезлиги реакцияга 
киришувчи 
моддалар 
концентрацияларининг 
кўпайтмасига 
мутаносибдир
:
аА+вВ
nC+qД 
Реакциянинг тезлиги қуйидагича кинетик тенглама билан ифодаланади:
V=К С
А
А
С
в
в 
Х 
Бунда С
А
ва С
В
- А ва В моддаларнинг концентрациялари, мол/л да 
ифодаланади. K - мутаносиблик коэффиценти, у реакция тезлиги доимийси 
ҳам дейилади.
С
А
=С
В
=1 моль/л
бўлганда юқоридаги тенглама қуйидаги кўринишда бўлади:
V=К 
Демак, кимѐвий тезлик константасининг маъноси реакцияга кирувчи 
моддаларнинг концентрациялари 1 моль/л бўлгандаги реакциянинг тезлигини 
билдиради [Қ.Аҳмеров ва бошқ.: 4]. 
Айни шароитда бир вақтнинг ўзида ўзаро қарама-қарши йўналишда 
кетадиган реакциялар қайтар реакциялар дейилади. 
mA+nB pC+qD 
Массалар таъсири қонунига мувофиқ, тўғри реакция тезлиги V
1
ва 
тескари реакция тезлиги V
2
тегишлича куйидагиларга тенг: 
v
1
=k
1
A
m
B
n
, v
2
=k
2
C
p
D
q
Қайтар жараѐнларнинг тўғри ва тескари реакциялар тезлиги тенг бўлган 
ҳолати кимѐвий мувозанат дейилади. 
Мувозанат қарор топганда V
1
=V
2
бўлади. Демак 
k
1
A
m
B
n
, v
2
=k
2
C
p
D
q 
Бундан 
k
k
k
D
С
D
С
q
p
q
p
1
2
Масалалар ечиш кимѐвий тафаккурни шакллантирувчи муҳим омил 
ҳисобланади. ―Кимѐвий реакция тезлиги ва кимѐвий мувозанат‖ мавзусида
масалаларни ечиш саноат ва қишлоқ ҳўжалигида, қурилиш материаллари 
ишлаб чиқаришни ривожлантиришда, жараѐнларни бошқариш ва маҳсулот 
унумдорлигини етиштиришда реакция тезлигини оширишнинг усулларини 
қўллашда аҳамиятлидир. 
Талабаларнинг масалаларни қийинчиликсиз ечишларини таъминлаш 
мақсадида, мазкур мавзуга оид масалалар ечишнинг бир неча усуллари 
кўрсатилган.
1-масала:

---

371 
Реакция 333 К да 30 секундда тугайди. Агар реакциянинг температура 
коэффициенти 3 га тенг бўлса, шу реакция 30 
0
С қанча вақт давом этади 
[Ғ.Рахмонбердиев ва бошқ. : 3]. 
Ечиш: 
1)
Дастлаб, 333-273=60 
0
С тезлигини топамиз.
27
1
3
1
3
3
3
3
10
60
30
10
1
2
1
2
t
t
t
t
2)