Ӛзбекстан Республикасы Жоқары ҳәм орта арнаўлы билимлендириў министрлиги Әжинияз атындағы

1-topar tıńlawshılarına tapsırma: 
Platina,
belgisi - Pt. P1atinium, ispansha «Platinas» sñzinen alın
ǵ
an bolıp, 
gúmis sıyaqlı degen mánisti bildiredi, frans. plat - tekis, lat. platinium; dielektrik 

---

222 
plastina, dáwirlik sistemanıń VIII topar ximiyalıq elementi. 1803 jılda Volloston 
platinanı taza túrde al
ǵ
an. Tártip nomeri 78, atom massası 195,09; kúlreń - aq 
kubik kristallardan ibarat metall; tı
ǵ
ızlı
ǵ
ı 21,450 g/sm
3
, t
suyıq
=1772
0
C, 
t
qayn
=3827
0
C; 
ximiyalıq 
tásirlerge 
shıdaydı; 
ximiyalıq 
turaqlı, 
xana 
temperaturasında platina
ǵ
a tek 
ǵ
ana «zer suwı» hám brom tásir qıladı; zer 
suwında hám suyıqlan
ǵ
an siltilerde eriydi. 
2-topar tıńlawshılarına tapsırma: 
Ruteniy
, belgisi – Ru. Rus ximigi, Kazan universitetiniń alımı K.Klaus 1844-
jılda ashqan hám Rossiya sharapına ruteniy dep ata
ǵ
an, lat. Ruthenio, dáwirlik 
sistemanıń VIII topar ximiyalıq elementi, platina toparında
ǵ
ı metallar
ǵ
a tiyisli, 
tártip nomeri 44, atom massası 101,07. Kúlreń-gúmistey aq metall; tı
ǵ
ızlı
ǵ
ı 12,4 
g/sm
3
, t
suyıq
=2250
0
C, t
qayn
=4077
0
C. Tábiyatta platina toparında
ǵ
ı metallar menen 
birge ushıraydı. Kislotalarda hám zer suwında erimeydi, suyıltırıl
ǵ
an siltilerde 
eriydi; qara amorf ruteniy de bar. 
3-topar tıńlawshılarına tapsırma: 
Iridiy,
belgisi - Ir. 1804-jılda angliyalıq S.Tennant tárepinen tabıl
ǵ
an. Iridium 
- yunonsha «irius» - «kamalak» (raduga) degan sñzden, duzları túrli reńde bol
ǵ
anı 
ushın sonday atal
ǵ
an - platina metallar túrkimindegi ximiyalıq element, lat. 
Iridium, dáwirlik sistemanıń VIII topar elementi, tártip nomeri 77, atom massası 
192,2; t
suyıq
=2447
0
C, t
qayn
=4577
0
C; tı
ǵ
ızlı
ǵ
ı 22,42 g/sm
3
; gúmisreń - aq metall, 
suwda erimeydi, zer suwında hám xlorlı suwda az eriydi. Tábiyatta siyrek, 
tiykarınan, platina quramına kiriwshi osmiy - iridiy kñrinisinde ushıraydı.