Ӛзбекстан Республикасы Жоқары ҳәм орта арнаўлы билимлендириў министрлиги Әжинияз атындағы

 

---

277 
1 – keste Qaraqalpaqstan Respublikası «Órnek» xojalı
ǵ
ında oblepixanıń 
jer ústi sistemalarınıń biometriyalıq kórsetkishleri
. 
Sortlar 
Jası 
(jıl) 
A
ǵ
ashtıń 
biyikligi 
(m) 
Turqınıń 
ortasha 
diametri (m) 
Shtambısınıń 
diametri (mm) 
Ussuriyskaya 
8 
2,50 
3,20 
260 
Dar Katuni 
8 
2,20 
3,07 
190 
Zolotoy pochatok 
8 
2,40 
3,00 
220 
Sherbinka 
8 
2,30 
2,62 
300 
Novost Altaya 
8 
2,30 
2,60 
225 
Maslichnaya 
7 
2,05 
1,25 
140 
Maya voylochnaya 
7 
2,05 
2,15 
170 
Oranjevaya 
8 
1,85 
2,20 
150 
Zolotoy lox 
7 
2,30 
2,85 
300 
Chuyskaya 
7 
1,70 
1,35 
100 
Mujskoe rastenie 
8 
2,50 
2,75 
320 
Ortashası: 
7-8 
2,24 
2,52 
232 
Ñsimliktiń turqı h‘ár qıylı jasta
ǵ
ı shaqalar sistemasınan turadı, biraq ñsimlik 
tirishilik formasınıń ayrıqsha ñzine tán tiykar
ǵ
ı birligi ápiwayı shaqa esaplanıp, ol 
kñp jıllıq japıraqları túsetu
ǵ
ın ñsimliklerdiń tiykar
ǵ
ı dúzilisi elementleri bolıp 
tabıladı. Oblepixa
ǵ
a tán bol
ǵ
an jıllıq shaqanıń ñsiw cikllik xarakterinde, ásirese 
analıq ñsimliktegi ápiwayı shaqalardıń, sistemasınan turatu
ǵ
ın jas waqıtlarında 
ádette eki, siyrek úsh generatsiya
ǵ
a (tsiklge) iye. Solay etip, oblepixa ñsimligi 
ushın qolaylı sırtqı ortalıq ja
ǵ
dayında kñp putaqlan
ǵ
an bir jıllıq shaqalardı dúziw 
tán.
Oblepixa miywelewge kirisken waqtında ápiwayı vegetativ búrtikler menen 
birge aralas, vegetativ-generativ búrtikler payda etedi, olardan tiyislishe h‘ár qıylı 
shaqalar rawajlanadı. A‘piwayı vegetativ búrtiklerden uzay
ǵ
an yamasa bir jıllıq 
ñsiw shaqaları rawajlanadı, aralas vegetativ-generativlik búrtiklerden olardıń 
rawajlanıw procesinde qısqar
ǵ
an bir jıllıq qaplawshı shaqalar payda boladı.
Geybir ja
ǵ
daylarda gúllewshi aralas búrtikler haqıyqıy shaqalar payda 
etpeydi, tek olarda miyweler bolatu
ǵ
ın qısqar
ǵ
an shaqalar rawajlanadı. Vegetativ 
elementler bunday búrtiklerde kúshli qısqaradı, sonlıqtan úlken emes (0,5-1,5 sm), 
h‘átte japıraqsız shaqalar rawajlanadı. Olar miywelegennen keyin kñbinese 
tikenler payda bolıw menen tez ñlip qaladı.
Uzay
ǵ
an shaqalardıń ñsiw ñzgesheliginiń xarakteri olardıń qoltıq búrtiklerden 
joqarı tez jetilisiwi. Oblepixada
ǵ
ı qaptal yamasa qoltıq búrtikleri analıq ñsimliktiń 
jasına h‘ám shaqanıń kelip shı
ǵ
ıwına baylanıslı oyanıw
ǵ
a h‘ár qıylı uqıplıqlar 
kñrsetedi.
Oblepixada shaqalarınıń ñsiwiniń baslanıwı gúllewden keyin ortasha sutkalıq 
temperatura 12
0
S 
ǵ
a jaqın, al kúshli ñsiwi 17-21
0
S temperaturada baqlanadı. 
Qolaylı h‘awa rayı ja
ǵ
dayında bir jıllıq shaqalar uzaq waqıt ñsedi, ásirese jas 
miywelemegen ñsimlik. Bir jıllıq shaqanıń ontogenezi putaqlanıwdıń payda bolıwı 
menen sıpatlanadı. Jasa
ǵ
an sayın bul qásiyeti birden tñmenleydi. Analıq ñsimliktiń 

---

278 
jasınıń artıwı menen bir waqıtta shaqalar payda etiw qásiyeti de tñmenleydi. Bunı 
morfologiyalıq jaqtan túsindirgende ñsiw tipindegi qaptal shaqalar sanınıń azayıwı 
h‘ám tiykar
ǵ
ı shaqanıń uzınlıqqa tez ñsiwiniń páseyiwi bolıp tabıladı.
Ñsiwshi, ádette vertikal ñsetu
ǵ
ın uzın shaqalar vegetaciya dáwirinde 
monopodial ñsedi. Putaqlan
ǵ
an shaqalardıń payda bolıwında tiykar
ǵ
ı shaqa ñziniń 
uzınlıqqa ñsiwin dawam etedi h‘ám ústemlik etiwshi ja
ǵ
daydı iyeleydi. Biraq 
vegetaciya dáwiriniń aqırında tiykar
ǵ
ı h‘ám qaptal qoltıq shaqalardıń joqar
ǵ
ı 
bñlimi 1-2,5 sm uzınlıqta
ǵ
ı shaqalardan kelip shıqqan tikenlerdi payda etedi. 
Oblepixanıń bir jıllıq shaqalarınıń ñsiwi usınday biologiyalıq ñzgeshelikler 
nátiyjesinde ñziniń jeke rawajlanıwında barlıq jasta
ǵ
ı etaplarında tñbe búrtik 
ñledi, al kelesi jılı tñmende jaylasqan qoltıq búrtikler oyanadı. Solay etip, kñp jıllıq 
ñreleri simpodial putaqlanadı.
Oblepixa xalıq jasaytu
ǵ
ın punktlerde kñklemzarlastırıwda keń qollanıwda 
dıqqatqa ılayıq. Miyweleri, japıraqlarınıń kӛrkem bolıwına baylanıslı oblepixa 
xalıq jasaytu
ǵ
ın punktlerdi, emlewxanalardı, to
ǵ
ay parklerin, skverdi, mektep 
qaptalı uchastkaların bezewde xızmet atqarıwı múmkin.