Ózbekstan Respublikası Xalıq bilimlendiriw ministrligi tárepinen

 
bolsa
jınıslıq xromosomaları
dep ataladı. 
Solay etip, drozofila shıbınınıń xromosomalar sanı altı 
autosoma hám eki jınıslıq xromosomalarınan turadı. Urǵashı 
shıbınlarda jup halda (XX), erkek shıbınlarda bolsa (XY) 
jeke halda bolatuǵın tayaqsha tárizli jınısıy xromosoma 
X-xromosoma, ekinshi jınısıy xromosoma (urǵashı shıbında bol-
maytuǵın, erkek shıbınlarda eki iyinli bolatuǵın xromosoma) 
Y-xromosoma delinedi.
erkek hám urǵashı shıbınlardıń xromosomalar toplamındaǵı 
bul jınısıy ayırmashılıqlar kóbeyiw procesinde qalay saqlanıp 
qaladı?
Bul sorawǵa juwap beriw ushın meyozda hám tuqımlanǵanda 
xromosomalar qanday halatta bolıwın anıqlap alıw zárúr. 
Urǵashı shıbınnıń jınısıy xromosomaları jetisip atırǵan waq-
tında me yoz nátiyjesinde hárbir máyek kletkaǵa tórt xromo-
somadan turatuǵın gaploid toplam, sonıń ishinde, birewden 
X-xromosoma ótedi. Meyozda erkek shıbında eki túrli sper-
matozoidlar payda boladı. Jınıslıq xromosomalar kletkanıń 
qarama-qarsı polyuslerine tarqalıp ketedi. X-xromosoma bir 
polyusqa, Y-xromosoma ekinshi polyusqa baradı. Sol sebepli 
erkek shıbınlarda eki qıylı spermatozoidlar teń muǵdarda 
payda boladı. Bir qıylı spermatozoidlar 3 autosoma menen 
bir X-xromosoma, basqalarında 3 autosoma menen bir Y- 
xromosoma boladı. Tuqımlanıwda eki kom bi naciya bolıw 
múmkinshiligi birdey. Máyek kletkanı X yaki Y-xromosomalı 
sperma tuqımlandırıwı múmkin. Birinshi halda tuqım lanǵan 
máyekten urǵashı shıbın, ekinshi halda erkek shıbın rawajlanadı. 
Organizmniń jınıslıq tuqımlanıwı waqtında belgilenedi hám 
zigo tanıń xromosomalar sanına baylanıslı boladı.
Jınıs belgileniwiniń xromosoma mexanizmi adamda da tap 
drozofila shıbınındaǵı sıyaqlı boladı. adam xromosomalarınıń 
http:eduportal.uz

---

155
GeNeTIka HaQQÍNda UlÍWMa MaǵlÍWMaT
VI BÓlIM
diploid sanı — 46. Sol sanǵa 22 jup autosoma hám 2 jınısıy 
xromosoma kiredi. Hayal larda jınıslıq xromosomalar XX, er 
adamlarda — XY xromosomadan ibarat boladı. Soǵan baylanıslı, 
er adamlarda eki túrli spermatozoidlar — X hám Y-xromosomalı 
spermatozoidlar payda boladı (53-súwret).
ayırım jınıslı geybir organizmlerde (mısalı, bazı bir shıbın-
shirkeylerde) Y-xromosoma ulıwma bolmaydı. Bunday jaǵday-
larda erkeginiń xromosomaları bir xromosomaǵa jetispeydi. 
X hám Y-xromosomalar ornında bir X-xromosoma boladı. 
Bunda meyoz procesinde erkek gametalar payda bolıp atırǵanda 
X-xromosomada konyugaciyası ushın joldası bolmaydı hám 
kletkanıń birewinen ótedi. Nátiyjede, barlıq spermatozoidlar-
dıń yarımı X-xromosomalı, qalǵan yarımında xromosomalar 
bolmaydı. Máyek kletka X-xromosomalı sperma menen tuqım-
lansa, eki — X-xromosoması bolǵan toplam júzege keledi 
hám bunday máyekten urǵashı organizm rawajlanadı. Máyek 
kletka X-xromosoması joq sperma menen tuqımlansa, onda bir 
X-xromosoması bolǵan organizm dúnyaǵa keledi hám ol erkek 
bolıp shıǵadı.
Sonıń menen birge, tábiyatta jınıstıń belgileniwiniń basqa 
túri de bar, ol urǵashı jınıstıń geterogametalı bolıwı menen 
túsindiriledi. Bul orında joqarıda kórip ótilgen qatnaslardıń