Ózbekstan Respublikası Xalıq bilimlendiriw ministrligi tárepinen

násil 
quwıwshılıǵı
dep ataladı. 
Mine usı mısaldan kórinip turǵanınday, kúl reń dene—
normal qanat hám qara dene—kelte qanat belgilerin júzege 
shıǵaratuǵın genler tiy karınan birgelikte násilden-násilge ótedi, 
yaǵnıy basqasha aytqanda, óz ara birikken halda boladı. Bul 
birigiw genlerdiń belgili bir xromosomalarda jaylasqanlıǵına 
baylanıslı boladı. Sonıń ushın meyozda bul genler tarqalıp 
ketpeydi, al birgelikte násilden-násilge ótedi.
 
Bir xromosomada 
jaylasqan genlerdiń birigiw qubılısı Morgan nızamı menen 
belgili.
Bir-birine birikken genler toparınıń sanı belgili túrdegi 
xromosomalardıń gaploid sanına sáykes keledi. Ilimiy izertlew-
lerge qaraǵanda, genlerdiń qaytadan kombinaciyalanıwına, sebep 
sol, meyoz procesinde gomologiyalıq xromosomalar konyuga-
ciyalanǵanda olardıń belgili bir procenti óziniń bóleklerin 
almastıradı yaki basqasha aytqanda, bir-biri menen birigedi. 
Bunda dáslep gomologiyalıq xromosomalardıń birewinde jaylas-
qan genler endi hár túrli gomologiyalıq xromosomalarǵa ótip 
qalıwı anıq boladı. Olar qaytadan kombinaciyalanadı. Hár túr-
li genlerdiń birigiw procenti hár túrli bolıp qaladı. Bul olar 
arasındaǵı aralıqqa baylanıslı. Genler xromosomada bir-biri-
ne qansha jaqın jaylassa birikkende olar sonsha az bólinedi, 
birigiw procenti sonsha joqarı boladı. Sebebi bunda xromoso-
malar hár túrli bólekleri menen almasadı hám bir-birine jaqın 
jaylasqan genlerdiń birge bolıw múmkinshiligi kóp boladı‚. 
Mine usı nızamlarǵa tiykarlanıp, genetikalıq jaqtan jaqsı úyre-
nilgen organizmler xromosomalardıń genetikalıq kartası dúzil-
gen. Belgili birigiw toparǵa kirgen genlerdiń jaylasıw kóri-
http:eduportal.uz

---

153
GeNeTIka HaQQÍNda UlÍWMa MaǵlÍWMaT
VI BÓlIM
nisi genetikalıq karta delinedi. kartada hárbir xromosomada 
genlerdiń jaylasıw tártibi, olardıń sanı, belgisi, arasındaǵı 
aralıq kórsetiledi. Máselen, drozofila shıbınında onıń 4 xromo-
somasında 500 genniń jaylasqanı anıqlanǵan. 
drozofila shıbınında gomologiyalıq xromosomalardıń birigi
-
wi hám bólimleriniń almasıwı tek urǵashılarında payda boladı. 
erkek shıbınlarda bul basqısh bolmaydı, sonıń ushın wolarda bir 
xromosomada jaylasqan genlerdiń birigiwi tolıq birigiw esapla
-
nadı. Mine usı sebeplerge baylanıslı, analiz lewshi shaǵılıstırıw 
ushın urǵashı shıbınlardı alıw kerek.