Ózbekstan respublikasí joqarí HÁm orta arnawlí bilimlendiriw ministirligi berdaq atíndaǵÍ qaraqalpaq mámleketlik universiteti

2.2 Izotoplıq spin 
Proton, neytron hám kópshilik atom yadroları nolge teń emes spinine, 
yaǵnıy nolge teń emes ishki qozǵalıs muǵdarıniń momentine iye boladı. Biz nolge 
teń emes spinine iye mikroskopiyalıq bólekshelerdiń nolge teń emes spininiń 
aylanıwshı makroskopiyalıq denelerdiń qozǵalıs muǵdarınıń momentinen 
ayırmasınıń bar ekenligin atap ótemiz. Makroskopiyalıq denelerdiń (mısalı 
zirildawıqtıń) qozǵalıs muǵdarınıń momentin úzliksiz ózgertiw múmkin. Basqa sóz 
benen aytqanda qozǵalıp turǵan makroskopiyalıq deneniń aylanıw tezligin qálegen 
shamalarǵa ózgerte alamız.Al mikro bóleksheniń spininiń absolyut mánisin biz 
hesh ózgerte almaymız, al onıń tek baǵıtın ǵana ózgerte alamız. Mısalı nuklonnıń 

---

18 
yamasa jeńil yadronıń spinlik aylanısin biz hesh "toqtata almaymız". Biraq orta 
salmaqlı hám awır yadrolarda makroskopiyalıq zırıldawıqtıń qásiyetleri kórine 
baslaydı. 
Biz usı momentler haqqında eske túsiremiz. Plank turaqlısı qozǵalıs 
muǵdarınıń momentiniń ólshemine (razmernost) iye.Sonlıqtan ol bul fizikalıq 
shamanıń tábiyiy masshtabı bolıp tabıladı. Sonlıqtan momenti 
M
di ádette 
birliklerinde ańlatadı hám ȷ arqalı belgileydi.
M=
ȷ
ekenligi túsinikli. Kvant 
mexanikasinda qozǵalıs muǵdarınıń momenti haqqında mınaday tastiyiqlawlardıń 
orın alatuǵınlıǵı dálillenedi: 
qálegen izolyaciyalanǵan fizikalıq sistemanıń qozǵalıs muǵdarıniń momentiniń 
kvadrati
tek 
=
(
ȷ+1
)
mánislerine ǵana iye bola aladı. Bul ańlatpadaǵı 
ȷ
shamasi qálegen pútin yamasa 
qálegen yarım pútin san: 
ȷ=0,
,1,
,... 
Ádette 
ȷ
sanin momenttiń shamasi dep ataydi. Mısalı "yadro 
momentine teń" 
degen sóz
ȷ=

ekenligin ańlatadı. 
b) berilgen
ȷ 
ushın momenttiń 
z
kósherine túsirilgen proekciyası 
tiń mánisi
2
ȷ+1
dana 
=
h ȷ, h (ȷ-1), …, -h ȷ 
shamalarınıń birine teń boladı
.
 
Momentleri 
hám 
bolǵan podsistemalardan (sistemanıń ishindegi sistema) 
turatuǵın quramalı sistemanıń momenti 
mınaǵan teń boladı: 
=
 ȷ
=
(
) 
bul ańlatpadaǵı 
bolsa