Ózbekstan Respublikası Joqarı hám orta arnawlı bilimlendiriw ministrligi

Pikir bildiriushi:

Esemuratov S.T.

–

Nókis mámleketlik pedagogikalıq institutı Dene tárbiya kafedrası úlken oqıtıwshısı

MAZMUNÍ

1. 
   Oqıw materialları
   

1. 
   Lekciya materialları
   
2. 
   Ámeliy shınıǵıw materialları
   
3. 
   Seminar materialları
   

2. 
   Óz betinshe jumıslar materialları
   
3. 
   Glossariy
   
4. 
   Qosımshalar
   

Pán dástúri

Isshi pán dástúri

Tarqatpa materiallar

Testler

2. Lekciya shınıǵıwları

t/r	Lekciya temaları	Saat
1-semestr
1	Futboldıń búgingi halatı hám onıń rawajlanıwı. Futbol oyınınıń qaǵıydaları.	2
2	Futbol oyınınıń texnikası hám taktikası. Texnika hám taktikaga úyretiw tiykarları. Zamanagóy taktikalıq sistemalar.	2
Jami:		4 saat

1-Tema: Futboldıń búgingi halatı hám onıń rawajlanıwı. Futbol oyınınıń qaǵıydaları.

Joba:

1. futboldiń payda boliwi hám rawajlaniwi

2. .O’zbekstanda futboldıń rawajlanıwı

3. maydan hám áspap uskeneler

Bárshemizge belgili, hár bir suverenli mámleket óziniń ayrıqsha tariyxı hám mádeniyatına iye esaplanadı. Bul tariyx bul mádeniyat haqıyqıy dóretiwshi, jaratıwshısı bolsa haqlı túrde sol mámleket xalqı esaplanadı.

Ózbekstanımızdıń kóp ásirlik tarıyxı hám keyingi 27-jıllıq rawajlanıw dáwiri, óz mámleketlik ǵárezsizligi hám suverenitetti bekkemlewge qaratılǵan rawajlanıwı bul haqıyqattı taǵı bir ret ayqın tastıyıqlap berdi. Áne sol qurılısshılıq procesiniń qúdiretli hám sheshiwshi kúshi, gumansız, kóp milletli xalqımız bolıp tabıladı.

Ózbek xalqiniń neshe mıń jıllıq tarıyxında qanday quramalı dáwirler, salmaqli sınaqlar bolǵanın bárshemiz jaqsı bilamiz.

Ózbekstannıń eń jańa tariyxı hám biz erisken dúńya júzlik tabıslar márt hám shıdamlılıqlı xalqımız hár qanday qıyınshılıq, tosıq hám sınaqlardı óz kúshi hám qabileti menen jeńip ótiwge ılayıq, dep anıq aytıwǵa tolıq tiykar beredi.

Búgingi kúnde Respublikamizda «Kadrlar tayarlaw Milliy programması» (1997), « Salamat-awlat mámleketlik programması» (1999 ), «Mámleketlik tálim standartları» (1999 ), «Alpamis» hám «Barshinay» arnawlı testleri (2000) hámde “Dene tárbiyası hám sport haqqında”ǵı 2015 jıl 4 sentyabrdegi hám Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabinetiniń qatar qararları qabıl etiliwi xalıq salamatlıǵın jaqsılaw, oqıwshı -jaslar hám studentlerdiń dene bárkámallıǵın tárbiyalaw menen tikkeley baylanıslı bolǵan zárúrli mashqalalardı sheshiwge qaratılǵan.

Sport oyınları, atap aytqanda futbol dene tárbiyası hám sport sistemasında tiykarǵı orındı iyeleydi. Sport oyınları ulıwma orta bilim beriw mektepleri, kásip-óner hám joqarı oqıw orınları pán programmalarına kiritilgen. Málim bul baǵdarda balalardı BO'SM hám arnawlı qánigelestirilgen sport mektep internatlarda úlken jumıslar alıp barılmaqta. Bunıń nátiyjesin engizilgen úsh basqıshlı sistema «Universiada» sport jarıslarında ayqın kóriw múmkin.

Oqıw qóllanba mazmunına futbol tariyxı, futbolshilardıń texnikalıq, taktik, dene, psixik, teoriyalıq tayatlıǵı tiykarları, jarıs qaǵıydaları, arbitrlıq etiw stilistikasida kiredi.

Qollanbada keltirilgen maǵlıwmatlarda sport oyınları, atap aytqanda futbol boyınsha zamanagóy dárejede kórsetilgen ilimiy-metodik maǵlıwmatlar hámde internet tarmaǵı materiallarıda keń paydalanadı.

Futbol oyını barlıq mámleketlerde o'ynaladi. Oyınlar to'r ishinde futbol eń keń tarqalǵan oyın.

Futbol oyının uluwma pútkil jıl dawamında o'ynaw múmkin. Fiziologikalıq noqatı názerden qaralǵanda muskuller jumıs iskerligin jedel ózgeriwshen pátda islewdi talap etedi top ushın gúres oyınshılardan sergeklikti, qatańlıqdı, ústin turatuǵınlıqdı, oyınshılardan hár qıylı kórinisdegi jalǵanshı háreketlerdi epshillik hám shaqqanlıqtı rawajlandıradı.

Futbol áyyemginde payda bolǵan bolıp, grekler top oyının júdá qádirlegen, hátte onı gimnastlar arnawlı mektepleriniń dene shınıǵıwlar programmasına kirgizgen.

Futbol inglizshe sóz bolıp, " fut"-" ayaq", " ball"-" tóp" degen mánisdi ańlatadı. Sol at Ispaniya, Rossiya, Fransiya, Ózbekstanda saqlanıp qalǵan. Nemislerde ol " Fusbal", vengerlerde " Labduragash", Amerikada " sokker" dep ataladı.

Angliya zamanagóy futboldıń tiykarlawshisi esaplanadı. Futbol Angliya mektepleri burjuaziya wákilleri ushın dene tárbiyası programmalarına kirgizildi. Angliyada dáslepki bar futboldı keyingi rawajlanıwdı támiyinlew ushın oyın qaǵıydaları anıqlanǵan.

1862 jılı Angliyada sol waxıttanaq futbol mákemeleri bar edi, ulıwmalastırılǵan oyın qaǵıydaları 1863 jılı futbol assotsiatsiyani dúzilisi menen bul qaǵıyda tastiyiqlandi. Futbol menen bir qatarda futbol-regbi oyını da formalanıp bardı.

Angliyadan futbol dúnyaǵa tarqaldı. 1875 jıldan baslap futbol Gollandiyada, keyin bolsa Daniyada hám basqa oraylıq evropa mámleketlerinde keń tarqaldı.

Futbol tarawı boyınsha xalıq ara baylanıslar rawajlanıp bardı. Bul baylanıslardı 1872 jılı Glazgoda ótkerilgen Angliya hám Shotlandiya komandaleri ortasındaǵı jarıslar baslap berdi. Oyınlar kúsheyiwi menen bir qatarda futbol qaǵıydaları da rawajlanıp bardı. 1882 jılı mámleketlikler keńseleri hám jámiyetlik shólkemleriniń bir-birine boysınatuǵın hár bir basqıshında (instantsiya) joqarı oyın sapasın asırıw maqsetinde, házirge shekem futbol qaǵıydalarına ózgeris kirgiziw haqqında húkim shıǵaratuǵın xalıq ara keńes duzildi.

1872 jılı Chelen kóshpeli kubogi ushın jarısı ótkerildi. 1904 jılı házirde 150 den artıq mámleketler aǵza bolǵan xalıq ara futbol federatsiyasi (FIFA) duzildi. Usınıń menen bir qatarda 1954 jılı házirde 34 mámleket aǵza bolǵan Evropa futbol birlespesi (UEFA) duzildi. 1930 jıldan baslap hár 4 jılda milliy saylandı komandası ushın futbol boyınsha jáhán chempionatı hám 1968 jıldan berli futbol boyınsha Evropa chempionati ótkeriledi. 1900 jıl futbol Alımpia sport túrine kirgizildi, bıraq tek 1908 jılı rásmiy tán alınıp Alımpia oyınları programmasına kirgizildi. Sol jılı Aziya futbol Konfederatsiyasi (OFK) duzildi hám házirde 44 den artıq mámleket aǵza bolıp tabıladı.

UEFA basshılıǵında keyingi kuboklar ushın oyınlar ótkeriledi: 1956 jıl Evropa chempionları kubogi, 1951 jıl kubok iyeleri kubogi hám 1971 jıl UEFA kubogi ushın jarıslar aldın bazar sawda-satıq kubogi (yarmarka) atı menen ótkerilgen hám bunnan da mámlekettiń eń kúshli federatsiya

komandalar qatnasqan, bıraq joqarıda sanap ótilgen 2 kubok oyınlarında qatnasqanlardan tısqarı komandaler qatnasıw huqıqına iye bolǵan.

1984 jıldan baslap, óspirim komandaler ushın UEFA turniri ótkerilip kelinbekde. Bunnan tısqarı, 1977 jıldan berli hár 2 jılda FIFA sheńberinde jaslar ortasında jáhán chempionati ótkerilip kelinbekde.

Sotsialistik mámleketlerde 1945 jıldan keyin bul sport túri boyınsha úlken jetiskenlikke erisdi.

1911 jılı birinshi bolıp Ferǵana wálayatında futbol komandası dúzildi. 1912 jılı Qoqon qalasında futbol komandası duzildi hám sol jıldıń avgustinde Ferǵanada dúzilgen futbol komandalerin birlestirib “Futbolshılar awqamı ” dúzildi.

Komanda oyınshıları, tiykarınan erli millet wákillerinen ibarat bolǵan. 1912 jılı Tashkentte Tashkent xaweskór sportshılar awqamı (TXSU) dúzildi. 1913 jılı Andijannıń “Andijan futbolshılar klubı”na tiykar salindi. 1913 jılı 29 avgustda Ferǵana, Tashkent, Andijan, Samarqand futbol komandaleri birinshi ret Tashkentte ushırasdı. 1914 jılı 25 mayda Tashkentte Tashkent hám Ferǵana futbolshıları ortasında jarıslar ótkerildi. Tashkentlikler 3:2 esap benen jeńimpaz shıqtı. 1920 jılǵa kelip, futbol Respublikamizdiń awıl hám maxallelerge kirip kelip, gılaballasa basladı. 1921 jılı birinshi ret Moskva hám Tashkent futbolshıları ushırasdı. 1928 jılı Moskvada ótkerilgen Xalıq ara spartakiadada ózbekstanlıq futbolshılar qatnasıp keldi. 1931 jılı 4 oktyabrde Ózbekstan milliy saylandı komanda Norvegiya saylandı komanda menen futbol oyının ótkerdi. 1932 jılı Ózbekstanǵa nemis futbolshiları kelip, 4:2 esapta jeńiske erisdi. 1934 jılda ótkerilgen Orta Aziya hám Qazaqstan spartakiadasida " musulmanlar" komandası birinshi orındı iyeledi.

1935 jılı Tashkentte birinshi ret óspirimler ortasında futbol boyınsha birinshiligi ótkerildi. 1937 jılı futbol klubi komandası ortasında Ózbekstan Kubogi ushın futbol jarıs birinshiligi ótkerildi. 1937 jılı Sovet awqamı

chempionatida birinshi ret Tashkenttiń “Dinamo” futbol komandası qatnasıp, 8-orındı (4 jeńis, 3 teńge-teń hám 4 jeńilis) iyeledi. 1939 jılı 28 avgustda Moskvaniń “Dinamo” stadioninda Sovet awqamı Kubogi ushın ótkerilgen futbol jarıslarında Tashkenttiń “Dinamo” komandası yarım finalga shıqdı.

1942 jılı Tashkenttiń eki, Ferǵana hám Samarqanddan birewden futbol komandaları ortasında Ózbekstan Kubogi ushın oyınlar ótkerildi. 1943 jılı Oraylıq Aziyada hám Qazaqıstan mámleketleri ortasında spartakiada ótkerildi. 1948 jılı "ODO" komandası Sovet awqamı kubogin alıwǵa muwapıq boldı. Bul úlkemizde futboldıń tez rawajlanıp atırǵanınan derek berdi. 1950 jılı Ózbekstanda “Paxtakor” sport birlespesi dúzildi. 1956 jılǵa kelip bolsa " Paxtakor" komandası hám sol jıldan baslap, Burınǵı Awqam birinshiliginde qatnasa basladı. 1960 jıldan tap 1991 jılǵa diyin (tánepisler menen) “Paxtakor” futbol komandası burınǵı Awqam Joqarı ligasinda qatnasıp keldi. 1965 jılı Chempionat juwmaǵına kóre Paxtakorshilar “Vechernaya Moskva” gazetasi bayraǵı menen siylıqlandı. Burınǵı Awqam Chempionati qatnasıwı jıllarında “Paxtakor” futbol komandası “jeńis artınan azatlıqqa” (1971 j.), “Gúldirmama orını” (1978 j.) hám “Jaqsı niyet oyınları ” (1983 j.) bayraǵın iyelewgen. 1964 jılı “Paxtakor” futbol komandası “Pirasikaba” (Braziliya ) futbol komandası menen oyınlar ótkerildi.

1979 jılı “Paxtakesh” futbol komandası aviahalokatga dus keldi, ol jaǵdayda 17 intalı oyınshı qaytıs bolıwǵan. 1980 jılı “Paxtakesh” futbol komandası jańa struktura menen burınǵı Birlespe Joqarı liga chempionatında qatnashdi.

1992 jılı Ózbekstan Respublikası chempionatin 17 komanda joqarı ligada hám 18 komanda birinshi ligada hám 42 komanda ekinshi ligada top jıljıtıw menen baslap berdi. 1994 jılı 7 iyunda Ózbekstan Futbol Federatsiyasi (UFF) dúzildi hám sol jılı Ózbekstan Futbol Federatsiyasi FIFA hám OFK shólkemine aǵza boldı.

1994 jılı dekabrde Ózbekstan Futbol Federatsiyasi (UFF) Aziya Futbol Federatsiyasina aǵza boldı. 1994 jılı Ózbekstanlı futbolshılar Yaponiyada
bolıp ótken XII Aziya oyınlarında qatnasdı. 1994 jılı Ferǵananıń “Neftshi” futbol komandası birinshi ret Aziya Kubogi chempionatında qatnasdı. 2002 jılı Qarsınıń “Nasaf” futbol komandası Aziya Kubogi chempionatında qatnasdı.

Házirge kelip joqarı ligamiz super liga atın aldı. Bul ligada oynap atırǵan jetekshi xalıq ara jarıslarda qatnasıp, Watanımız húrmetin múnásip qorǵap atır.

Jaraxatlanıwdıń aldın alıw Oyın ótkeriletuǵın maydan tuwrı tórt muyush formasında bolıp, uzınlıǵı 90 m den 120 m ge shekem hám eni 45 m den 90 m ge shekem boladı. Xalıq ara jarıslar maydan uzınlıǵı 100 m den 110 m ge shekem hám eni 64 m den 75 m ge shekem bolıwı kerek. Maydan uzınlıǵı mudamı onıń enidan úlken bolıwı kerek. maydandı shegaralaytuǵın sızıqlar keńligi 12 sm den artıq bolmaytuǵını, anıq kórinip turıwı shárt hám maydan menen bir tegislikde turadı.

Júzi uzınına, maydannıń kesine sızılǵan sızıqlar bolsa dárwaza sızıqları dep ataladı. Maydan ortasından onıń enine tartilǵan sızıqlar orta sızıq bolıp, odan maydan orayı belgilenedi. Maydan orayı belgisinen radiusı 9 m. li sheńber sızıladı. sızıqlar ólshemi maydan ólshemine kiredi.

Dárwazabon júzi. Dárwaza ústinler ishinen dárwaza sızıǵı boylap onıń eki jep tárepine 5,5 m uzaqlıqda noqat belgilenip, dárwaza sızıǵıǵa perpendikulyar etip maydanǵa 5,5 m li sızıq tartılıp, ekewi tutastırıladı payda bolǵan maydan dárwazabon júzi dep ataladı.

Dárwaza sızıǵınan 11 m uzaqlıqda dárwaza aldınan penalti top tebiw jayı belgilenip bolǵannan 9 m. li radiusda járiyma júzi sızıǵı ústine yarım sheńber sızıladı.