Ózbekstan respublikasí joqarí HÁm orta arnawlí bilimlendiriw ministrligi

Baqlaw usılı
 
Aldın-ala baqlaw 
Тikkeley baqlaw 
128

---

ulıwma baqlaw waqtında tiykarǵı kewil bóletuǵın máselesiniń biri – 
jergilikli  xalıq  penen  tıǵız  baylanıs  jasap,  jaqınlasa  biliwi.  Izertlew 
jumısınıń kewildegidey juwmaqlanıwında bunıń úlken áhmiyeti bar. 
Al, onıń orınlanıwı jergilikli jerdegi jaǵdayǵa baylanıslı. Úyreniwshi 
jergilikli otırıqshı adamlardan ózin awlaq uslamay, jekelenbey, oǵan 
belsene  qatnasıwı  kerek.  Kúndelikli  gazeta  -  jurnallardan  qısqa 
gúrrińler, kitaplar oqıp beriw, xalıqaralıq jaǵday tuwralı gúrrińlesiw 
(mámleket  pármanları  menen  tanıstırıw)  hám  taǵı  basqalar  aradaǵı 
baylanıstı  kúsheytiwge  sebep  boladı.  Úyreniwshiniń  ádepliligi, 
sıpayılıǵı,  kishipeyil,  bolıwı  sıyaqlı  qásiyetleri  de  oǵan  kóp  payda 
keltiredi. 
Izertlewshi  qanday  maqset  penen  júrgenin  jergilikli  xalıqqa 
túsindiriwi  kerek.  Sonday  –  aq,  izertlew  waqtında  ózleriniń  tili 
izertlew  obekti  bolıp  otırǵanın  jergilikli  adamlardıń  bilmegeni 
maqul.  Sebebi,  óziniń  sózine  basqa  birewdiń  bárha  kewil  awdarıp, 
qadaǵalap júrgenin unatpaytuǵın adamlar da boladı. Bunday adamlar 
múmkinshiligi  bolsa  izertlewshi  menen  ushıraspawǵa,  ushırasıp 
qalǵan  jaǵdayda  az  sóylesiwge,  tilin  dúzep,  mádeniyatlı  túrde 
sóylewge  tırısıwı  múmkin.  Bul  jaǵday  jergilikli  tildiń 
ózgesheliklerin  anıq  kórsetiwge  kóp  kesent  keltiredi.  Biziń 
tájiriybemiz  izertlewshiniń  óz  maqsetin  jergilikli  xalıqqa  ulıwma 
túrde,  biraz  túsinikli  túrde  túsindirgen  maqul  ekenin  kórsetedi. 
Máselen,  úlkemizdiń  tariyxı,  adamlardıń  turmısı,  kásibi,  úrp  –  ádet 
dástúrine  baylanıslı  materiallar  jıynaw  maqseti  menen  júrgenin 
aytsa, jergilikli adamlarǵa biraz túsinikli boladı.  
2)  Tikkeley  baqlaw. 
Aldın  –  ala  baqlawdan  soń  izertlewshi  óz 
maqsetine  sáykes  tikkeley  baqlaw  usılına  kóshedi.  Ol  endi  ulıwma 
baqlaw  waqtında  belgilep  alǵan  adamları  menen  jumıs  isley 
baslaydı.  Bunda  gúrrińlesiw,  tıńlaw,  soraw  qoyıw  sıyaqlı  hár  túrli 
usıllardı qollanadı. Bul usıllar qalay bolsa solay qollanıla bermeydi, 
hár qaysısınıń ornı, reti bar. Máselen, gúrrińlesiw gez kelgen adam 
menen emes, aldın – ala belgilengen adamlar menen ǵana ótkiziledi. 
Material  jıynawshı  múmkinshiliginshe  ózi  az  sóylewge,  basqalardı 
kóbirek sóyletiwge tırısadı. Izertlewshiniń gúrrińlesiwge qatnası onı 
rawajlandırıp yaki bolmasa áhmiyetli nársege baǵdarlap otırıw ushın 
soraw  qoyıw,  demew  túrinde  ǵana  bolıw  kerek.  Gúrrińge  aralasa 
otırıp tıńlamay, tek ápiwayı (jay) tıńlaw usılın durıs paydalanıw da 
129

---

kóp  nátiyje  beredi.  Bunday  jaǵdayda  material  jıynawshı  gúrrińge, 
sózge  aralaspay,  óz  –  ara  sóylesiwshilerdiń  sózin  tıńlap,  óziniń 
bayqaǵanların  jazıp  aladı.  Tıńlaw  hár  túrli  jaǵdayda  iske  asırılıwı 
múmkin.  Buǵan  kóbinese  jumıs  islep  atırǵan  waqıtta,  úydegi 
adamlardıń óz – ara sóylesiwi waqtında múmkinshilik tuwadı.