Zbekiston xalqaro akademiyasi islomshunoslik fakulteti

Kvint Kurtsiy Ruf. Qadimgi Yunonistonning antik davr tarixchilari maktabi vakillaridan biri bo‘lib, u ―Makedoniyalik Iskandar tarixi‖ asarida qadimgi Baqtriyaning rang-barang tabiati va Iskandar harbiy yurishlari haqida yaxshi ma‘lumotlar qoldirgan. Masalan u Baqtriya mamlakatining tabiati haqida shunday yozadi: ―Baqtriyaning tabiati boy va turli-tumandir. Ba‘zi joylarda ko‘pdan-ko‘p daraxtzorlar va tok novdasi serob, shirin meva hosil qiladi; unumdor yerlarni ko‘p sonli buloq-daryolar sug‘oradilar; hosildor tuprog‘ida bug‘doy ekiladi; boshqa yerlar o‘tloqlar uchun qoldiriladi‖. ―Mamlakatning katta bir qismini hosilsiz dashtlar egallaydi; suvsizlik tufayli tashlab qo‘yilgan viloyatlarda na odamlar, na mevalar bor. Dengizdan esayotgan shamollar tekisliklarga qumlarni uchirib keltiradi; olis masofadan qum uyumlari katta tepaliklarga o‘xshab ketadi; shu yerda yo‘llarning izlari yo‘qolib qoladi‖¹. Kvint Kursiy Ruf Iskandarning Osiyoga uyushtirgan harbiy yurishlari haqida, ayniqsa uning O‘rta Osiyodagi harbiy harakatlari tog‘risida qimmatli ma‘lumotlar qoldirgan. Ulardan parchalar
keltiramiz. ―Iskandar Baqtriya viloyatini boshqarishni tajribali lashkarboshilaridan biri Artabozga topshirib, uning bilan birga qo‘riqchi qo‘shin va ot-aravalar qoldiradi. O‘zi esa harakatdagi qo‘shinlarga bosh bo‘lib, Sug‘diyona sahrosiga yo‘l oladi‖². ―Xullas, kechki payt u Oks daryosiga yetib keladi.
Kvint Kursiy Ruf o‘z asarida Baqtriya kabi Sog‘diyona haqida ham ma‘lumotlar qoldirgan. Uning yozishicha, ―So‘g‘diyona — keng dashtli mamlakatdan iborat, cho‘llarining kengligi 80 stadiyga yaqinlashadi. ...mahalliy aholi tomonidan Politimet degan daryo mamlakat bo‘ylab shiddatli oqadi. Suv yo‘li o‘zani torayib, daryo qum ichiga oqadi va qumga singib ketadi‖⁶. Kvint Kursiy Ruf Iskandar Spitamen bilan uch yil davom etgan mashaqqatli urushda g‘olib chiqqach, qo‘zg‘olonchilarni jazolash uchun ularni tirik qolgan yetakchilarini talab qiladi, deb yozadi.
Shunda ―so‘g‘diylar asirlardan podshoga 30 ta kuchli erlarni olib keladilar, ular podsho buyrug‘iga binoan o‘lim jazosiga berilishini eshitib, mag‘rur holatda g‘oyat xursand bo‘lishib kuylaydilar‖.