“Ўзбекистон темир йўллари” датк

5 0 1 0 1
×
1 2 3 4 5
5 0 3 0 5


Кўпайтма натижаларини жамлаймиз ва йиғиндини 11 га бўламиз, яъни, 5 + 0 + 3 + 0 + 5 = 13; 13 : 11 = 1 (2). Бўлишдан кейинги қолдиқ 2 коднинг назорат сони ҳисобланади. Юкнинг ҳалақитдан ҳимоялаш коди 501012 бўлади.
Агарда юк кодини узатишда хатоликка йўл қўйилса, масалан 2 ва 3 рақамларнинг ўрни алмашиб қолса, текширишда қуйидаги назорат сони аниқланади:


5 1 0 0 1
×
1 2 3 4 5
5 2 0 0 5


Кўпайтма натижаларини жамлаймиз ва йиғиндини 11 га бўламиз яъни, 5 + 2 + 0 + 0 + 5 = 12; 12 : 11= 1 (1), қолдиқ сон 1 ≠ 2 , юк кодини узатишда хатоликка йўл қўйилганлигидан далолат беради.


10.2-мисол: “Уголь каменный марки ОС”нинг назорат сонини текшириш.
Ечиш: №407-Тўплами, юкларнинг алфавит рўйхати [10] дан ёки “ЕТСНГ-Алф.” файлидан “Уголь каменный марки ОС”ни ЕТСНГ бўйича кодини қидириб топамиз ва ёзиб оламиз.

“Уголь каменный марки ОС” – 161151;

“Уголь каменный марки ОС” кодининг назорат сонини ҳисоблаш учун, кодни биринчи бешта рақами 16115 ни 1 2 3 4 5 вазн қаторига кўпайтирамиз:

1 6 1 1 5
×
1 2 3 4 5
1 12 3 4 25


Кўпайтма натижаларини жамлаймиз ва йиғиндини 11 га бўламиз, яъни 1 + 12 + 3 + 4 + 25 = 45; 45 : 11 = 4 (1). Бўлишдан кейинги қолдиқ 1 кодни назорат сони ҳисобланади. Юкнинг ҳалақитдан ҳимоялаш коди 161151 бўлади.
Темир йўл таранспортида юкларнинг коди жуда кўп ҳолатларда фойдаланилади: юк олувчиларга юкларни туширишга етиб келиши ҳақида хабар беришда, поездларни аслича вароқларини тўлдиришда, юкларни режалаштиришда, ортиш ва тушириш ишларини ҳисобга олишда ва ҳ.к. ЕТСНГ кодининг юкни тариф гуруҳи ва тариф гуруҳидаги юк позициясини номери (биринчи учта рақам) бўйича универсал вагонларга юклашнинг тонналардаги минимал вазн нормаси (минимальная весовая норма, қуйида МВН деб юритилади) аниқланади. Универсал вагонларга юклашнинг тонналардаги минимал вазн нормаси Прейскурант 10-01 [7] жадвалларида келтирилган.
Жадвалнинг 1 графасида 5 та рақамли кодлар рўйхати келтирилган бўлиб, улар керакли тарифларни аниқлаш ва кира ҳақларини ҳисоблашни автоматлаштириш учун хизмат қилади. Коднинг биринчи иккита рақами тариф гуруҳини тартиб номерини билдиради ва ҳар доим учта ноль билан тугайди (01000, 02000, ... , 15000, ...., 30000, ...., 69000 ва ҳ.к.). Коднинг учинчи рақами тегишли тариф гуруҳидаги позиция номерини билдиради ва ҳар доим иккита ноль билан тугайди (01100, 02100, ...., 15100, ...., 30100, .... , 69100 ва ҳ.к.)
Жадвалнинг 2-графасида тариф гуруҳи ва позициялари бўйича юкларни номлари келтирилган (юкларнинг аниқ номлари эмас).
Жадвалнинг 3-графасида эса темир йўлининг универсал (оддий) вагонлар умумий паркига ҳам ҳамда хусусий ва ижарага олинган универсал (оддий) вагонларга тонналардаги минимал вазн нормаси келтирилган.
Агар вагондаги юкни вазни МВН дан кам ёки тенг бўлса, ташиш кира ҳақи универсал вагонларга шу МВН учун ундирилади. Вагондаги юкларни вазни МВН дан зиёд бўлган ҳолатларда ташиш кира ҳақлари, вагондаги юкни ҳақиқий вазнига ундирилади. Агарда МВН “г/п” (яъний вагоннинг юк кўтаришига тенг) деб кўрсатилган бўлса кира ҳақлари вагондаги юкни вазни учун ҳисобланади, аммо вагоннинг тоннадаги юк кўтаришидан камига эмас.
Тонналардаги минимал вазн нормаси темир йўлининг универсал (оддий) вагонлар умумий паркига ҳам ҳамда хусусий ва ижарага олинган универсал (оддий) вагонларга ҳам бирдай.


10.3-мисол: “Лесоматериалы тарные” ни ЕТСНГ коди бўйича минимал вазн нормаси (МВН) аниқлансин ва таҳлил қилинсин.