Ўзбекистон тарихи хрестоматия

Муҳрлар. 
Сополлитепани ўрганиш давомида топилган 22 та 
муҳрдан 14 таси бронзадан, 7 таси тошдан ва 1 таси сополдан ясалган. 
Сополлитепа муҳрларининг айримларига қанотларини ёйиб турган бургут, 
айримларига гул туширилган. Кўпроқ геометрик шакл туширилган 
муҳрлар характерлидир. 
Юқорида эслатиб ўтганимиздек, Сополлитепа мил. ав. XVII-XV 
асрларга оид. Сурхондарё вилояти ҳудудида ундан қадимги деҳқончилик 
маданияти ёдгорликлари ҳозирги кунгача аниқланмаган. Шунинг учун 
академик А.Асқаров Сополлитепанинг пайдо бўлишини Жанубий 
Туркманистонда яшаган бир гуруҳ аҳолининг кўчиб келиши билан 
боғлайди. Ҳақиқатда ҳам, Сополлитепадан топилган ашёвий манбалар 
Мурғоб воҳаси бронза даври ёдгорликларига жуда ўхшаш
1
. 200 йилдан 
ошиқроқ вақт мобайнида Сополлитепа аҳолиси битта жойда турғун ҳаёт 
кечирган. Сополлитепа жамоалар тараққиётининг қишлоқ жамоаси 
босқичига тўғри келади. Юқорида эслатиб ўтганимиздек, уч қатор мудофаа 
девори билан ўралган бу ёдгорлик ичида саккизта маҳалла – патриархал 
оилалар жойлашган. Патриархал оилаларнинг биронтаси ҳукмдор оила 
бўлганлиги тўғрисида археологик манба йўқ. Ёдгорликнинг симметрик 
плани ҳам оилаларнинг тенг ҳуқуқли бўлганлигини тасдиқлайди. Қабрлар 
ва улардан топилган ашёлар сонининг статистик таҳлили Сополлитепа 
аҳолиси тенг ҳуқуқли бўлганлигидан далолат беради. 
Демак, бу ёдгорлик саккизта патриархал оиладан иборат бўлган 
қишлоқ жамоасидир. Сополлитепа аҳолиси ишлаб чиқариш кучларини, 
яъни ҳунармандчиликнинг барча турларини (кулолчилик, нафис санъат), 
уй қурилиши, ҳарбий қуроллар, деҳқончиликни имкониятлари борича 
1
Аскаров. Древнеземледельческая культура.Б. 112-
104.

---

71 
ривожлантиришган. Бизнингча, жамоани янада ривожлантиришнинг учта 
йўли қолган:қўшни халқларни босиб олиб, талаш;ташқи савдони 
ривожлантириш;жамоа ҳудудини кенгайтириш.Сополлитепа аҳолиси 
учинчи йўлни танлаган. А.Асқаров Сополлитепанинг инқирози масаласини 
аҳолининг янги жойга, айнан Жарқўтон ҳудудига кўчиши билан боғлайди.