Ўзбекистон ресубликаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

Ўтказиш қоидалари. Параметрларни аниқлаш: аввал эҳтимолли параметрларнинг оддий рўйхатини тузинг ва қўйидаги талаблар бажарилишигача уни қайта ишланади:

• 
  мантиқий мустақиллик: параметрлар бир-бирини шартлаши мумкин эмас;
  
• 
  умумий воқелик: параметрлар бир қисмига эмас, балки барча ечимларга тааллуқли бўлиши керак;
  
• 
  муҳимлик: фақат асосли мулоҳазаларни қабул қилиш.
  

Параметрларнинг умумий сони 7-10 та бўлиши керак, ўзича олинган кўринишлар оптимал ечимни бермайди, аммо бошқа кўринишлар билан бирлаштирилганда оптимал умумий ечимга олиб келиши мумкин .
Намуналар:
Морфологик матрицани қўллаш технологияси:
Муаммо:Янги Йил арафаси
Тасаввур қилинг, сиз кейинги Янги Йил арафасида саёҳатга чиқмоқчисиз. Энди сиз бирон саёҳатни қидиряпсиз.
Ечимни қабул қилиш учун ёрдамчи восита сифатида морфологик матрица тавсия этилади.
Биринчи устунга бир-бири остига барча тавсифловчи белгиларни, яъни санаси, нархи ва бошқаларни. ёзинг. Кейин сиз ҳар бир параметр учун турли ечимларни ўйлаб чиқасиз. Бу олдиндан белгиланган фикрлардан мустақил равишда амалга оширилиши керак.

Белгилар	Параметр

Қуйида морфологик матрицани қўллашга яна бир мисол келтирилган:

Ювиш воситаси учун ўралмани ишлаб чиқиш

Белги	Кўриниш 1	Кўриниш 2	Кўриниш 3	Кўриниш 4
шакли	паралле-лепипед	цилиндр	тетраэдр	шар
материал	картон	пластик	фольга	тахта
ранги	оқ	оқ-қора	Олтин ранг	зангори
ташиш учун қулайлиги	дасталари	ушлаш учун тешиклар	илмоқ	ремень
маҳкам-лаш	қопқоғи	пробка	дозатор	вентиль
ўлчаш	стаканча	тарози	қошиқ	таблеткалар
қўшимча фойдаси	ўйинчоқ	тақинчоқлар учун қути	контейнер	челак

Кучли жиҳатлари.
Бу технологияни қўллаш туфайли муаммони ҳал қилиш жараёни системалаштирилади. Аммо, у шунингдек янги ғояларни топиш учун ва муаммони ижодий ҳал қилиш учун қўлланилади. Морфологик матрица комплекс муаммолар ҳамда вазифаларнинг турлича қўйилиши имконини беради, чунки муаммони қўйиш аниқ ҳамда тушунарли амалга ошади. Метод ечимлар вариантлари кўп бўлган вазиятларда устиворларни ишлаб чиқишда фойдалидир. Айниқса мазкур методни ғояларни ишлаб чиқиш фазасида мақсадга мувофиқдир. Визуализация туфайли метод компонентлар учун кўпгина ечимларни умумий ечимга бирлаштиришни осонлаштиради. Янги ғоялар оддий бўлмаган комбинацияларга олиб келадиган оптимал кўринишларни мажбурий бирлаштириш натижасида вужудга келади. Морфологик матрицанинг кейинги ютуғи бўлиб натижаларни (доскага ёки қоғозга) матрицага ёки қутига ёзиб олиш орқали автоматик баёнлаштириш ҳисобланади.
Талаблар. Маълум шароитларда морфологик матрицани тузиш катта вақтни талаб қилиши мумкин. У мос муаммо соҳаси ҳақида катта, юқори даражали билимларни талаб қилиши мумкин. Муҳим шарт бўлиб муаммони аниқ белгилаш ва параметрлар мустақиллиги ҳисобланади. Бундан ташқари, параметрлар ва кўринишлар бир-биридан яққол ажралиши керак. Параметрлар ҳамда кўринишларни аниқлаш катта машғулотни талаб қилади, баъзи жойларда мураккаб бўлиши мумкин. Қуйидагини эътиборга олиш муҳимдир:

• 
  матрицани тузиш доим ҳам дарров амалга ошмайди;
  
• 
  матрицага «ўсиш» учун вақт керак. Қайта кўриб чиқиш кўпинча натижани яхшилаши мумкин.
  

Аналогик методлар билан таққослаш.
Сўровнома ва алмаштириш методи билан таққослаш.
Осборн сўровномаси 50-йиллар бошида америкалик реклама мутахассиси Александр Осборн томонидан тавсия этилган. Гап тўққизта комплексни қамраб олувчи саволлар мажмуи ҳақида боради. Методнинг мақсади шундаки, ижодий фикрлашни турли соҳаларга режали йўналтириш орқали амалга оширишдир.



Таянч иборалар
Морфология, матрица, компонент, дидактик, структура, атрибутив, латераль, шакл, комплекс, комбинация, инновацион, параметр, визуализация.
Адабиётлар

1. 
   BACKERRA, Hendrik; MALORNY, Christian; Schwarz, Wolfgang: Kreativitätstechniken. Kreative Prozesse anstoßen, Innovationen fördern. Die K7. 2. Aufl., München, Wien: Carl Hanser Verlag 2002.
   
2. 
   BUGDAHL, Volker: Kreatives Problemlösen im Unterricht. Frankfurt am Main: Cornelsen Scriptor 1995.
   
3. 
   SCHAUDE, Götz: Kreativitäts-, Problemlösungs- und Präsentationstechniken. 3. Aufl., Eschborn: Rationalisierungs-Kuratorium der Deutschen Wirtschaft (RKW) e.V. 1995.
   
4. 
   SCHLICKSUPP, Helmut: Kreativ-Workshop. Ideenfindungs-, Problemlösungs- und Innovationskonferenzen planen und veranstalten. Würzburg: Vogel 1993.
   
5. 
   ZWICKY, Fritz: Entdecken, Erfinden, Forschen im morphologischen
   
6. 
   Weltbild. München, Zürich: Droemer & Knauer 1966.