Ўзбекистон респупликаси

2. Metod va usullarni belgilashda o‘quvchilar yosh xususiyatlarini hisobga olish.
Darsda qo‘llanayotgan metod, usul va vositalarning o‘quvchilar yoshini hisobga olgan holda qo‘llanishi muayyan tarzda mashg‘ulot samarasini ta’minlashda muhim ahamiyatga ega. Bu didaktik tadbirlar shakli va mazmuniga ko‘ra ham tarbiyalanuvchilar yoshiga nisbatan og‘ir ham, yengil ham bo‘lmasligi lozim. Yo‘qsa, darslar yoki zerikarli tus oladi, yoki ularni amalga oshirishdagi nomuvofiqlik tufayli ko‘zlangan maqsad amalga oshmay qolaveradi.
Suhbat, reproduktiv metodlar ta’limning barcha bosqichlarida o‘quvchilar yosh xususiyatidan qat'iy nazar doimo qo‘llanib kelgan va qo‘llanayotgan metodlardir. Faqat ularga tanlanayotgan mavzu va material, qo‘yilayotgan muammo albatga yosh xususiyatiga mos bo‘lishi shart.
Ma’ruza, sharhli o‘qish hamda produktiv metodlar ko‘proq 7-9-sinflarda tavsiya etiladi. Lekin bu qat'iy qolip yoki majburiy ko‘rsatma emas. Metodikada hech qachon qat’iy ko‘rsatmalar bo‘lmaydi. O‘rta sinflardagi metod va usullar yuqori sinflarda, yuqorida sinflarga tavsiya etilganlari o‘rta sinflarda qo‘llanishi mumkin. Bu materialning mazmuni, xarakteri va shakliga bog‘liq. Yuqorida aytilganidek, tarbiyalanuvchilar yoshiga qarab o‘zgacharoq yondishiladi xolos.
5-6-sinflarda bolalar dunyoqarashi, jismoniy va ruhiy holatidan kelib chiqib, metodlarning ko‘proq o‘yin xarakteridagi usullari yaxshi natija berishi amaliyotda kuzatilgan. "Rolli bo‘lib o‘rganish", "Tezyurar", "Poyga", "Kim chaqqon", "Baliq ovi", "Yelpig‘ich", "Alifboli savollar", "Charxpalak" kabi usullar bu yoshdagi o‘smirlar olamiga yaqin bo‘lib, bu shakllar asosiga qurilgan dars shakllari ular uchun qiziq bo‘lishi tabiiy. Demak, bu shakllar motivatsiya (qiziqish) uyg’otish vazifasini ham o‘taydi. 7-sinfda esa bir muncha jiddiyroq faqat harakatlargagina emas, balki intellektual faoliyatga undaydigan usullar soni ortib borishi lozim. Mazkur sinfda o‘yin elementlari ozayib, ularning o‘rnini yuqori sinflarda ko‘p qo‘llanadigan usullarning dastlabki shakllari egallay boradi. 8-, 9- sinflar hamda o‘rta-maxsus ta’lim bosqichida "Sud darsi", "Zakovat", "Aqliy hujum", "Reportaj", "6x6x6" kabi usullar ko‘p qo‘llanadi.
Barcha ta’lim bosqichlarida sinf (guruh)ning imkoniyati, salohiyati, eng asosiysi, muallimning mahorati bilan bog‘liq ravishda "Aqliy hujum", "Kichik guruhlarda ishlash", "Tarmoqlar" kabi usullar faol hisoblanadi. Barcha qayd etilgan usullar muammoli ta’lim tabiatini o‘ziga singdirganda yanada ahamiyat kasb etadi. Shuningdek, ularning barchasida pedagogik hamkorlik tarzida olib borilgan mashg‘ulotlar eng yuqori samara berishi kuzatiladi.