Ўзбекистон республикасида таълим

 
Махсус фанларни ўқитишда замонавий педагогик ва ахборот
технологияларнинг ўрни 
М.Ю.Маҳкамова,
Педагогика фанлари номзоди, доцент 
Тошкент архитектура қурилиш институти
Н.Я.Расулова,
Тошкент вилояти педагогика коллежи
 
Ўқув тарбиявий жараённи илғор педагогик технологиялар билан 
таъминлаш вазифаси ҳам бевосита ўқитувчидан ижодкорона фаолиятни, 
қолаверса, ишлаб чиқаришга тегишли бўлган соҳа билимларини эгаллашга 
жалб этади. 
Технология бу 
шахсни ўқитиш, тарбиялаш ва ривожлантириш 
қонунларини ўзида жо қилган ва якуний натижани таъминлайдиган педагогик 
фаолиятдир. Технология тушунчаси регулятив таъсир кучига эга бўлиб, 
назариячи олимлар ва ўқитувчиларни янгича тафаккур, эркин ижод қилишга 
ундайди.У қуйидагиларни ўз ичига олади: 
- Самарадор ўқув – билим фаолиятининг асосларини топиш; 
- Уни экстенсив асосдан кўра интенсив мумкин қадар илмий асосда 
кириш; 
-Талаб 
этилган натижаларни кафолатлайдиган фан ва тажриба 
ютуқларидан фойдаланиш; 

---

136 
-Ўқитиш давомида тўсиқларни тузатишлар киришини лойиҳалаш методига 
таянган ҳолда йўқотиш; 
-Таълим жараёнини юқори даражада ахборотлаштириш ва зарурий 
ҳаракатларни алгоритмлаш; 
-Техник воситаларни яратиш, улардан фойдаланиш методикасини 
ўзлаштириш. 
Технология мураккаб жараён сифатида қатор ўқитиш босқичларидан, ўз 
навбатида, бу босқичларнинг ҳар бири ўзига хос амалиётлардан иборат бўлади. 
Амалиёт ўқитувчининг аудиторияда мавзу бўйича ўқув унсурларини 
тушунтириш мақсадида бажарган ишларининг йиғиндиси бўлиб, ўқитиш 
жараёнининг ушбу босқичида тугалланган қисмини ташкил этади. Амалиёт 
технология асосини ташкил этиб, таълим мақсадини режалаштиришда ва 
амалга оширишда эътиборга олинадиган асосий унсур ҳисобланади. 
Техник назорат - ўқитувчи фаолиятига тегишли бўлиб, технологияда 
иштирок этаётган воситаларнинг техник ҳолатини аниқлаш ва баҳолашдир. 
Педагогик технология моҳият жиҳатидан бошқа технологиялар билан бир 
сафда туради, чунки “шериклари қатори” ўз хусусий соҳасига методлари ва 
воситаларига эга маълум материал билан иш кўради ва у инсон онги, тафаккури 
билан боғлиқ билимлар соҳаси сифатида бошқа технологиялардан ажралиб 
туради. 
Унинг 
ўзига 
хос 
жиҳати 
тарбия 
компонентларини 
мужассамлаштирганидир. 
Технологик ёндашув асосида ўқувчиларнинг ўқув-билув фаолиятини 
қандай ташкил этиш керак? Педагогик технология “синф-дарс” тизими 
қонуниятлари асосида жорий қилинадими ёки уни инкор этадими? каби 
саволларга жавоб берайлик. 
Кичик гуруҳларда ишлашни ташкил этаётган ўқитувчи олдига биринчи 
галда гуруҳ таркиби масаласи туради. Тадқиқотчилар фикрига кўра, гуруҳ 
таркибининг мақбул сони 5 кишидан иборат бўлиши эътироф этилди. Гуруҳни 
саралашда қуйидаги ҳолатлар эътиборга олиниши лозим: биринчи ўринда 
турли предмет бўйича гуруҳ тузилиши мумкинлиги ҳисобга олиниши зарур, 
аммо бир предмет чегарасига ҳам гуруҳ таркибини турғун сақлаш тавсия 
этилмайди.У алоҳида ўқувчиларнинг ҳаракатланишини ҳисобга олган ҳолда 
доимо ростланиб турилиши лозим. 
Ўқув жараёнини кичик гуруҳларда ташкил этиш дарснинг барча 
босқичларида 
янги 
материалларни 
баён 
қилишда, 
ўтилганларни 
мустаҳкамлашда, машқ бажаришда қўл келиши таъкидланиши кичик 
гуруҳларда ишлаш технологиясини дарснинг барча босқичларида қўллаш 
мумкин деган фикрни ўқув предметларига ҳам кўчириш мумкин. 
Тадқиқотларнинг кўрсатишича, кичик гуруҳларда ишлаш кичик ёшдаги 
болаларни, юқори синф ўқувчиларини ўқитишда ҳам бир хил даражада 
самарали бўлади. 
Педагогик технология – бу олдиндан лойиҳалаштирилган ўқув тарбия 
жараёнини мунтазам ва тадрижий тарзда амалга оширилишини таъминловчи 
педагогик тартиблар йиғиндисидир. 

---

137 
Педагогик технология – бу фақат таълимда техник воситалардан 
фойдаланишгина эмас, балки, ўқув тарбия жараёнини мазмундор техникавий 
амалга оширишдир. Махсус фанларни ўқитишда педагогик экспериментга 
алоҳида эътибор бериш керак. Тадқиқотчи махсус яратган ёки назорат 
қилаётган шароитларда ўқув ёки тарбия ишлари соҳасидаги эксперимент, 
таълим усуллари, воситалари ва уларнинг натижалари ўртасидаги сабаб, оқибат 
муносабати ҳақидаги янги билимларни олишга имкон берувчи педагогик 
тадқиқот усулларининг мажмуидир. 
Махсус ўхшаш моделлар яратиш йўли билан амалда мавжуд педагогика 
тизимини моддий ёки фикран тиклаш, бунда мазкур тизимни ташкил этиш ва 
фаолият кўрсатиш тамойиллари намоён бўлди. Моделлаштириш ёрдамида 
тизимнинг кам аҳамиятли хоссаларидан четлатиш мумкин, лекин ҳар қандай 
модель шундай педагогик ҳодисалар тоифасини маълум даражада 
соддалаштиришни назарда тутадики, у нарсани идроклаш сифатида кўринади 
ва объектнинг айнан ўхшаш барча томонидан унинг такрори бўлиш мумкин 
эмас. Махсус фанларни ўқитишда ҳар доим замонавий педагогик 
технологиялар қонунлари ҳисобга олинган ҳолда таълим-тарбия ишлари олиб 
борилиши шарт, аммо махсус фан бўлгани учун махсус йўналишлар ишлаб 
чиқиш керак. 
Агар педагогик технологияларни қўллашда илмий асос ва кафолатланган 
натижа бўлмас экан, бундай технологиялар оқибати шахс камолоти, таълим 
тизими ва жамиятнинг юксалишига тўғаноқ бўлаверади.