Bog'liq zbekiston respublikasida jismoniy madaniyat tizimini rivojlanis
Mashğulotga qat’iy qiziqishni shakllantirish Õqituvchi õquvchilarda mashğulotlarning umumiy maqsadi va aniq
vazifalariga qiziqish uyğotishi, ongli muomalasini
shakllantirishi zarur. Buning uchun aniq vazifalarni qõyish
prinsipi bõyicha: biror ish-harakatga. mashqqa õrganmasang.
bclgilangan maqsadga erisha olmaysan.
Õquvchilar nimani õrganishigina cmas. uni qanday bajarish
kerakligini bilishlari shart. Bu. ayniqsa, tayyoiiov va
yordamchi mashqlarning bcnlishiga taalluqli. Chunki bu jarayonda
o‘quvchilarning qiziqishi past bo'ladi. Qo'yilgan vazifalar
oquvchilarning qaysidir talablariga javob bcrishi kerak.
õrganiladigan mashqlarni so'zlab bcrishda. o'qituvchi uning
sportdagi ahamiyatini. yutuqlarini. mashqlarini o'zlash- tirib
olishi. yaqin vazifalarni. shug'ullanuvchilarning kelgu- sidagi
maqsadlarini aniq ochib bermog'i lozim.
õqituvchi o'quvchilar faolligini oshira borib. ulaming har
biridan ..Sen shu masliqni bajarishda o‘z oldingga qanday vazifa
qo‘yasan?“ — deb so‘raydi. Bunday vazifalarni qo'yish har bir
sinf o'quvchisini maqsadni anglashga, faollikka. vazifani to‘g‘n
tushunishga olib kcladi.
Yangi mashqlarni o’zlashtirib olishdan oldin o'quvchi- laming
tayyorgarligini tekshirish maqsadga muvofiq. Bunday tekshirish
har bir o‘quvchi uchun vazifani aniqlab olishiga. ulaming
faolligiga qo'shimeha turtki be rad i.
O'quvchilar faoliyatlarini tahlil qilishi Onglilik va faollik tamoyillarining ikkinchi yo‘nalishi —har
nbir o’quvchining o*z faoliyatini ongli nazonit qilishidan
iborat.c
O quv dasturida belgilangan mashqlarni o'zlashtirib olish
jarayonida o'quvchi malakani shakllantirishga urinadi.
Ilg’or o‘quvchilaming tajribasi shuni ko'rsatadiki. hozirgi
davrda darsda o‘quvchilaming o*z xatti-harakatlarini ongli
tahlil qilishi uchun quyidagi samarali usullardan foydalanadi:
1. Oddiy mashqlarni ko'rsatishni hoshlang’ich sinflardan
boshlash zarur.
2. Yangi harakat faoliyatlarni o‘rgatishda. ulaming tempi va
ritm (marom)i. harakatni to'g’ri sezish qobiliyatini oshirishda
maxsus trenajor va ovozlardan foydalanish zarur.
3. Ideomotor masliq usulidan o rganilayotgan harakatfaoliyatlami o'zaro tahlil qilish va baholashdan foydalanish
zarur.
4. O'qituvchining topshirig'i bo’yicha mashqlarni mustaqil
mashqlar oladi, mashqni õzlashtirib olganligi haqida muho- kama
qilish imkonini beradi.
6. õquvchilar õz faoliyatlarini anglashi va nazorat qilislilari uchun maxsus harakat tayyorgarligi zarur. Ya’ni. masalan.
burilish va aylanishlar bilan boğliq bõlgan mashqlarni õrgana
boshlashdan oldin. vestibular apparati maxsus mashqlar vositasida sozlanadi. Bu usul uchuvchi va kosmonavtlarni tayyorlashda keng qõllaniladi.
7. Õquvchilarning õzlarini mufassal kuchlari va tezlik
kõrinishlarini boshqarishga õrgatish eng zarurdir. Õqituvchi
shuğullanuvchilarga. faqat maksimal imkoniyatlarini namoyon
qilishga topshiriq beribgina qolmasdan, ulami mashq bajara
bilishga: yugurish, uloqtirish, yarim kuch tezlik bilan yoki
malum qadam sonida ma’lum vaqtda masofani bosib õtishni
õrgatishi zarur.
8. Jismoniy mashqlar mazmunini tushunishi. ularning bajarilish
sifati va zõr berishlikni qõllash ustidan nazorat õmatish.
musiqa orqali bajarish õz faoliyatini tahlil qilishda yordam
beradi.
Musiqa orqali mashq qilishning pedagogik ta’siri. ohangni
darsga qõyilgan vazifa va mazmun xususiyatlariga, õrganiladigan harakatlaming xarakteriga qarab tanlash kerak.
Musiqaning psixofiziologik la'sir ctishi harakat aktivligini
õzlashtirishdan. ta'sir etish va sezgi a’zolari funksiyasining
ma’luni vegetativ darajasini õrgatish. modda almashinuvi, qon
aylanish, nafas olishdan iborat.
Mashg(ulotlarga ijodiy munosabatni tarbiyalash Onglilik va faollik prinsiplarini amalga oshira borib, shuğullanuvchilarda jismoniy tarbiya jarayoniga ijodiy munos^^batni.
tashabbuskoriik va mustaqillikni tarbiyalab borish kerak. Bu har
bir mashğulotni yuqori natijalarga crishishga yordam beruvchi va
jismoniy tarbiyani yaxshi yolga qõyish uchun uchinchi keng
yõldir.
Jismoniy tarbiya mashğulotlariga ijodiy munosabatni
tarbiyalovchi asosiy usullar:
I. Maktab õquv rejasi boshqa prcdmctlar bõyicha, awalgi
bilimlari bilan boğliq bõlgan maxsus bilimlar bilan
qurollantirish.
72
2. Bir-biriga õrgatishdan foydalanish. Bu kamida uchta vazifani
hal etishda yordam beradi. Birinchidan, õrtoğini õrgata borib,
har bir shuğullanuvchi mashqlar mazmunini, texnikasini chuqurroq
tushuna boshlaydi. Ikkinchidan. bir- birini õzaro õrgatish
instniktorlik malakasining shakllanishiga yordam beradi. Birbiriga õzaro yordam berish tarbiyaviy xarakteiga ham ega.
õquvchi õrtoğining yutuq va kamclii- liklarini sezadi,
hamkorlikda hal ctadi, shuğullanuvchilaming jismoniy tarbiya
jarayonida mas’uliyatini oshiradi.
3. õquvchilarning ijodkorligini rivojlantirish õziga nis- batan
tanqidiy munosabatda bõlishni tarbiyalaydi. Shu maqsadda
shuğullanuvchida shaxsiy rivojlanishga qiziqish hosil qilish,
yaqin maqsadlar qõyishga õrgatish zamr.
4. Tashabbuskorlik, mustaqillik va õquv jarayoniga ijodiy
munosabatni tarbiyalash õquvchilarni komanda kapitani vazifasini
bajarish, jismoniy tarbiya tashkilotchiligi, navbatchi, guruh
boshqanivchiligiga tayinlash orqali amalga oshiriladi. Bu davrda
pedagog, shuğullanuvchilarni baholash va jamoatchilik
faoliyatlarini rağbatlantirishi zarur.
5. Tajribaning kõrsatishi bõyicha, õquvchilaming ijod- korligi
mashğulotlaming jõshqinligiga boğliq.
Shuğullanuvchilarning ijodkorligi va tashabbuskorligini
rivojlantirish, õquvchilarga õqituvchisiz jismoniy tarbiya
mashğulotlarini mustaqil tashkil qilishga yordam beradi.
Shunday qilib. jismoniy tarbiya jamyonini faolkishtirish — bu
anglash va õquv vazifalarini hal ctishga qaratilgan har bir
õquvchining faoliyatini tashkil etishdan iborat.
