Ўзбекистон республикаси ветеринария ва чорвачиликни ривожлантириш давлат қЎмитаси

Азот бирикмалари билан заҳарланишлар. Нитрат ва нитритлар билан заҳарланишлар- Нитратлардан қишлоқ хўжалигида жуда кўп қўлланилади. Бироқ ишлаб чиқариш жараёнида, (транспортировка) химикатларни ташиш, сақлаш ва қўллаш вақтида атроф-муҳит ифлосланиши мумкин.
Ташқи муҳитда азотнинг айланиш қонуниятига асосан ҳар қандай азот бирикмалари нейрификацияга учрайди. Ёмғир ва қор сувлари билан азот нитрат сув ҳавзаларига ер ости сувларига қўшилади ва бу сувларни ҳайвон ва паррандалар истеъмол қилиши натижасида ёппасига заҳарланишлар келиб чиқади.
Бундан ташқари ҳайвонлар заҳарланиши учун манба бўлиб, озиқавий қўшимча, азотли ўғитлар ҳисобланади. Бироқ амалиётда нитрат сақловчи ўсимликлардан заҳарланишлар кўпроқ учрайди.
А.К.Голосницкий (1979 й) ва бошқа муаллифлар бу борада қўлланма чоп этганлар. Унда қайси ўсимликлар нитратларни кўп сақлаши ва заҳарланишлар келтириб чиқариши ёзилган. Заҳарланишлар келтириб чиқариши мумкин бўлган ўсимликлар қуйидагилар:
Хашаки амарант – Amarantus, Paniculatus, vulgaris
Хашаки нўхот – Pisum sativum
Кабачки, хашаки карам, - Brassica aleracea
Картошка – Solanum tuberosum
Маккажўхори – Zea majs
Беда – Vedicago
Сули – Abena sativa
Тарвуз – Citrullus
Қовун – Cucumis melo
Бодринг – cucumis sativus
Кунгабоқар – Helianthus annuus
Лавлаги – Beta vulgaris
Арпа – Hordeum vulgare.
Ўсимликларда нитратлар тўпланиши ва нитритларга айланиш шарт-шароитлари.
Ўсимликларда нитратлар тўпланиш даражаси тўпроқдаги азот миқдорига тупроқ таркибига, ўғитларнинг физикавий ва кимёвий хусусиятларга, йил фаслига, ўсимликлар тури ва вегетация даврига боғлиқ бўлади.
Тупроқда азот миқдорининг кўпайиши аввало ўғитнинг қанча миқдорда солинишига боғлиқ. Ҳайвонларнинг ёппасига заҳарланиши кўпчилик вақтларда 1 гектар ерга 150-200 кг азот солинганда содир бўлган.
Тупроқда редуктозани фаоллаштирувчи металлар (молибден, темир, мис, марганец ва магний)нинг ва олтингугуртнинг етишмаслиги ўсимликлардан азот нитратни чиқиб кетишини секинлаштиради. Фотосинтез учун ноқулай об-ҳаво шароитлари натижасида ўсимликларда интенсив равишда нитратлар тўпланади.
Тупроқда нитрит ва нитратлар миқдори кўп бўлиши оқибати фақатгина кучли заҳарлар эмас, балки мутаген ва концероген хусусиятига эга бирикмалар ҳам пайдо бўлиши мумкин.