Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1998 йил 27 июлда “Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Тарих институти фаолиятини такомиллаштириш тўғрисида”ги қарорида ўзбек халқи ва унинг давлатчилиги тарихини холисона ўрганишнинг илмий асос-ларини

Ҳижрий-қамарий йил ойлари.
Эски ўзбек тилида битилган китобларнинг охирги саҳифаларида “Ушбу китоб муҳаррам ойининг ўнинчи кунида (ёки Қавс ойининг бешинчисида) итмомга еткурулди”, қабилидаги жумлаларни ўқиймиз. Демак, ҳижрий йил ҳисоби ойларини билиш зарурлиги ҳаёт талабидан келиб чиқади.
Ҳижрий -қамарий йил ўн икки ойдан иборат бўлиб, тоқ ойлар 30, жуфт ойлар 29 кунлик тарзида қабул қилинган.

№	1431 ҳижрий-қамарий йил ой номлари	куни	2009-2010 милодий йилига мослиги
1.	Муҳаррам	30	18.12.2009 – 16.01.2010
2.	Сафар	29	17.01.2010 – 14.02.2010
3.	Раби ул-аввал	30	15.02.2010 – 16.03.2010
4.	Раби ус-соний	29	17.03.2010 14.04.2010
5.	Жумод ул-аввал	30	15.04.2010 – 14.05.2010
6.	Жумод ус-соний	29	15.05.2010 – 12.06.2010
7.	Ражаб	30	13.06.2010 – 12.07.2010
8.	Шаъбон	29	13.07.2010 – 10.08.2010
9.	Рамазон	30	11.08.2010 –09.09.2010
10.	Шавол	29	10.09.2010 – 08.10.2010
11.	Зу-л-қаъда	30	09.10.2010 – 07.11.2010
12.	Зу-л-ҳижжа	29	08.11.2010 – 07.12.2010

Ўтган замон давом феъли (мозийэ эстэмрорий) – иш-ҳаракатнинг ўтган замонда бир неча марта бўлганлигини, такрорланганлигини билдиради.
Ўтган замон давом фели феълнинг ўтган замон ўзаги олдига -ми қўшимчасини, ўзак охирига шахс-сон қўшимчасини қўшиш билан, яъни ўтган замон аниқ феъли олдига -ми қўшимчасини қўшиш билан ясалади.
Ўтган замон давом феълида урғу икки ўринга – бири -ми олд қўшимчасига, иккинчиси шахс-сон қўшимчасига тушади. Масалан, дидан – кўрмоқ феълининг тусланиши қуйидагича:

шахс	бирлик	Кўплик
I	Мидидам – кўрар эдим	Мидидим – кўрар эдик
II	Мидиди – кўрар эдинг	Мидидид – кўрар эдингиз
III	Мидид – кўрар эди	Мидиданд – кўрар эдилар

Ўтган замон давом феълининг бўлишсиз шакли феъл олдига -на инкор юкламасини қўшиш орқали ясалади. Бунда асосий кучли урғу инкор юкламасига, иккинчи даражали кучсизроқ урғу эса, шахс-сон қўшимчасига тушади. Масалан:

шахс	бирлик	Кўплик
I	намирафтам – бормас эдим	намирафтим – бормас эдик
II	намирафти – бормас эдинг	намирафтид –бормас эдингиз
III	намирафт – бормас эди	намирафтанд– бормас эдилар

Ўтган замон ҳикоя феъли (мозийэ нақли) иш-ҳаракатнинг бўлиб ўтганлигини аниқ билдириш билан ўтган замон аниқ феълига ўхшайди, лекин баъзи хусусиятлари билан ундан фарқ қилади.
Ўтган замон аниқ феълида иш-ҳаракатнинг бўлиб ўтганлиги қайд қилинади, холос. Ўтган замон ҳикоя феълининг маъноси иш-ҳаракатни ўтган замонда бўлиб ўтгандалигида эмас, балки унинг натижасидадир.
Масалан: нэвэштам – ёздим  : нэвэштэам – ёзганман, ёзиб эдим.
Ўтган замон ҳикоя феъли ўтган замон сифатдоши охирига аст ва унинг тусланган шаклларини қўшиш билан ясалади. Масалан:
гўфтан – гапирмоқ, айтмоқ феълидан.

шахс	бирлик	Кўплик
I	гўфтэам – айтганман	гўфтэим – айтганмиз
II	гўфтэи – айтгансан	гўфтэид – айтгансиз
III	гўфтэаст – айтгандир	гўфтэанд – айтгандирлар

Ўтган замон ҳикоя феълининг бўлишсизи одатдагидек, бўлишли шаклининг олдига на- инкор юкламасини қўшиш билан ҳосил қилинади. Бунда сифатдош қўшимчаси устидаги урғу инкор юкламасига кўчади.
Масалан:

шахс	бирлик	Кўплик
I	нарафтэам – бормаганман	нарафтэим – бормаганмиз
II	нарафтэи – бормагансан	нарафтэид – бормагансиз
III	Нарафтэаст – бормагандир	нарафтэанд – бормагандирлар

10-мавзу. Ҳижрий ва милодий йилла. Ўтган замон давом феъли.

10-мавзу. Ҳижрий ва милодий йилла. Ўтган замон давом феъли. 
То (итқи) ط ҳарфи ўзбек тилидаги арабий сўзлардаги т ҳарфига тўғри келади. Ўнг ва чап томондан келган ҳарфларга боғланади. Тўрт хил ёзилиш шаклига эга; бу товуш ҳам араб тилидан кириб келган сўзлар учун хосдир.
Зо (изғи) ظ ҳарфи ўзбек тилидаги арабий сўзлардаги з товушини ифодалаб, иккала томондан қўшилувчи ҳарфлар сирасига киради. Тўрт хил ёзилиш шаклига эга. Зо (изғи) ظ ҳарфи ҳам араб тилидан кирган сўзлардагина ишлатилиб, сатр чизиғида ёзилади.
Айн ҳарфи ع ёзувдаги вазифалари жиҳатидан бошқа ҳарфлардан ажралиб туради. У тўрт хил кўринишга эга. Айн ҳарфининг якка ҳолдаги ҳамда сўз охиридаги шакллари сатр чизиғидан пастга тушириб ёзилади. Айн араб тили учун хос бўлган портловчи бўғиз товушидир. Тилимизнинг лексик қурилмасидаги араб тили орқали кирган сўзлардагина учрайди. Қўйидаги хусусиятларга эга:
а) айн ҳарфи ع сўз бошида келганда тилимизга ўзлашган сўзларнинг айримлари а товуши сифатида талаффуз қилинади ва ёзилади :
б) араб тилидан ўзлашган баъзи бир сўзларда эса и унли товушини англатиб келади:
в)араб тилидан кириб келган айрим сўзларда у ёки ў товушларини ифодалайди.
г) баъзи сўзларда о товушини ифодалайди, бунинг учун ёзувда айнга алиф ҳарфи қўшиб ёзилиши шарт.
Ғайн ҳарфиغ ўзбек тилидаги ғ товушини ифодалайди. Айн ҳарфининг устига бир нуқта қўйилса, ғайн бўлади. Ҳар иккала томонидаги ҳарфлар билан боғланиш хусусиятига эга. Тўрт хил кўринишга эга.