Ўзбекистон республикаси ва ўрта махсус таълим вазирлиги техника олий ўқув юртлари талабалари учун дарслик сифатида тавсия этилади

Ўзбекистоннинг ғалла мустақиллиги йўлида эришган мувафақиятлари.




Ўзбекистоннинг сўнгги йилларда қўлга киритган сиёсий ва иқтисодий мустақиллиги, унинг ниҳоятда теран, ҳар томонлама пухта ишлаб чиқилган мустақил иқтисодий сиёсатга эга бўлиши зарурлигини тақозо этади. Зеро бундай иқтисодий сиёсат республика ҳалқ хўжалигининг барча соҳаларидаги табиий ресурслар ҳисобига тараққий этувчи, мустаҳкам бозор иқтисодиёти томон олиб борувчи мустақил ривожланиш йўлининг пойдеворини қуриш учун зарур имкониятларни яратиб, энг янги чет эл техникалари, илғор технологияларни ҳаётга жорий этишга имкон беради.
Бу борада қишлоқ ҳўжалиги ва унга алоқадор қайта ишлаш саноати
соҳаларини ривожлантириш ниҳоятда муҳим aҳамият касб этади. Мазкур
соҳаларнинг ривожланиши Ўзбекистон Республикаси аҳолисини энг зарур
озиқ-овқат маҳсулотларига бўлган эҳтиёжларини қондириш билан бир қаторда, қишлоқ ҳўжалиги маҳсулотларини янада самаралироқ қайта
ишлашга туртки бўлади. Ана шундай ўта долзарб масалалардан бири аҳолини ун ва нон маҳсулотларига бўлган эҳтиёжларини қондиришдир.
Албатта, бозор иқтисодиётига ўтиш шароитида бу муаммони фақат
Республикамизнинг ғалла мустақиллигига эришиши орқалигина ҳал этиш
мумкин бўлади.

Ун ва ёрма маҳсулотлар технологияси




Республикамиз учун ниҳоятда муҳим бўлган ушбу муаммони ҳал этиш учун озиқ-овқат с аноати соҳаларини ҳар томонлама ривожлантириш асосида маҳаллий ресурслардан оқилона, ўта самарали фойдаланиш зарур. Озиқ-овқат саноатидаги энг муҳим соҳа эса ун-ёрма ишлаб чиқариш соҳасидир. Шу сабабли ҳам «Ўздонмаҳсулот» акциядорлик компанияси томонидан сўнгги йиллар давомида маҳаллий буғдой (арпа, шоли ва бошқа дон маҳсулотлари) ва жавдари навлардан юқори сифатли маҳсулот ишлаб чиқаришни кўпайтириш режалаштирилган. Агар ун фақат доннинг ички (эндосперм)қисмларидан тайёрланган бўлса, юқори навли ун ҳисобланади.
Донни қобиқ ва муртаклари билан биргаликда майдалашдан ҳосил бўлган ун эса оддий (жайдари) ун деб аталади.
Ун тайёрлаш учун асосан буғдой, жавдар ва тритикал дон маҳсулотлари ишлатилади. Истеъмолчиларнинг талабларига кўра сули, маржумак(гречиха), маккажўхори ва арпа донларидан ҳам ун тайёрланади. Турли навли унлар кимёвий таркиблари билан бир-биридан фарқ қилади.
Ёрмабоп донларнинг мағзи турли жараёнлар натижасида оқланиб,устки гул ва уруғ қобиқларидан ажратиб олинади. Гречихадонидан эса фақат гул қобиғи ажратилиб, ёрма тайёрланади. Ёрма тайёрлаш учун гречиха, шоли, тариқ, сули, арпа,маккажўхори, бyғдой, нўхат ва оқ жўхори - сорго донлари ишлатилади.
Буғдой донларидан тайёрланган ун маҳсулотлари оқсил ва бошқа кимёвий элементларга бойлиги сабабли истеъмолда асосий ўринда туради.
Ёрма маҳсулотлари ярим тайёр маҳсулотлар гуруҳига кириб, улардан кам вақт сарфлаб турли таомлар тайёрланади.Жўхори донидан тайёрланган ёрма, инсон организми ва саломатлиги учун жуда фойдали. У оқсил моддаси ва витаминларга бой.Ёрма саноатида сулидан эрталабки нонуштада сут билан истеъмол қилинадиган маҳсулотлар тайёрланмоқда. Гуруч кепаги – кепак (мучка)дан ёғ, совун, фосфор моддаси олинади. Қовус (лузга)га гидролиз заводларида кимёвий ишлов бериб, ундан техник спирт ва ксилит олинади. Буғдойдонининг муртагидан "Қарши-Дунё-М" корхонасида болалар учун, болалар нонуштаси учун махсус ёрма маҳсулоти ишлаб чиқарилмоқда. У турли витаминлар, ёғ ва бошқа макро ва микро элементларга бойлиги билан бошқа ёрмаларданажралиб туради.
Ун-ёрма маҳсулотлари истеъмол қилинадиган озиқ-овқат маҳсулотларининг энг муҳимидир. Республикамизда сўнгги йилларда етиштирилаётган ғалладош ўсимликлардан буғдой донининг 1,5-2,0 миллион тоннаси халқ истеъмоли учун - нон ва нон маҳсулотларига сарф бўлса, қолганларидан эса чорвачилик, паррандачилик ва бошқа соҳалар учун турли ассортиментдаги омихта ем маҳсулотлари етказиб берилади.
Республикада 52 та ун заводлари, 15 та ёрма корхоналари ва 41 та омихта ем корхоналари ишлаб турмоқда. Бу соҳада юқори унумли Швецариядаги Бюлер фирмаси, Германия, Чехословакия, Италия ва Туркиядаги янги технологик регламентга эга бўлган технологик ускуналар, технологик жараёнларни автоматик равишда назорат қилувчи ва бошқарувчи асбоблар билан жиҳозланган корхоналарни мисол қилиб келтириш мумкин. Юқорида айтиб ўтилган корхоналар озиқ-овқат саноатининг катта қисмини ташкил қилиб, улар ишлаб чиқарган маҳсулотларда инсон организмлари учун зарур бўлган био-кимёвий моддалар мавжуддир. Озиқ-овқат саноатларида ишлаб чиқаришда фойдаланиладиган буғдой дони таркиби 600 дан ортиқ минерал ва органик моддаларнинг мавжудлиги ижтимоий ҳаётда катта аҳамият касб этади.