Ўзбекистон республикаси

SHunga mos keluvchi bo’lish jadvali ham bir vaqtda o’rgatiladi.  

2 · 2 = 4;  

 

3 · 2 = 6; 

 

6 : 2 = 3; 

 

6 : 3 = 2; 

2 · 3 = 6;  

 

4 · 2 = 8; 

 

8 : 2 = 4; 

 

8 : 4 = 2; 

2 · 4 = 8;   

 

5 · 2 = 10;   

10 : 2 = 5;   

10 : 5 = 2 

2 · 5 = 10;     

6 · 2 = 12;   

12 : 2 = 6;   

12 : 6 = 2 

 

2 · 6 = 12; 

 

7 · 2 = 14;   

14 : 2 = 7;   

14 : 7 = 2 

 

2 · 7 = 14; 

 

8 · 2 = 16;   

16 : 2 = 8;   

16 : 8 = 2 

2 · 8 = 16; 

 

9 · 2 = 18;   

18 : 2 = 9;   

18 : 9 = 2 

2 · 9 = 18; 

 

10 · 2 = 20   

20 : 2 = 10;   

20 : 10 = 2 

2 · 10 = 20;   

 

 

SHunga  asoslanib  har  bir  ko‟paytirish  jadvalini  va  bo‟lishning  shunga  mos 

hollari  qarab  chiqiladi  va  xotirada  saqlash  zarur  bo‟lgan  ko‟paytirish  jadvalini 

umumiy ko‟rinishini beradi. 

2 · 2   

 

3 · 2      3 · 3  

 

4 · 2       4 · 3  

4 · 4  

5 · 2       5 · 3  

5 · 4    

5 · 5    

6 · 2       6 · 3  

6 · 4    

6 · 5    

6 · 6    

7 · 2       7 · 3  

7 · 4    

7 · 5    

7 · 6    

7 · 7    

8 · 2    

    8 · 3  

8 · 4    

8 · 5    

8 · 6    

8 · 7    

8 · 8  

9 · 2       9 · 3  

9 · 4    

9 · 5    

9 · 6    

9 · 7    

9 · 8        9 · 9 

 

---

 

30 

 

II. Jadvaldan tashqari ko’paytirish va bo’lish hollarini o’rganish quyidagi 

tartibda qaraladi. 

a)  Sonni  yig‟indiga  va  yig‟indini  songa  ko‟paytirish  hollari,  so‟ngra  yig‟indini 

songa bo‟lish xossasi. 

Bu xossalar bir xonali sonlarni ikki xonali sonlarga va ikki xonali sonlarni ikki 

xonali  sonlarga  va  ikki  xonali  sonlarni  bir  xonali  sonlarga  ko‟paytirish  usullarini 

o‟rganish uchun asos bo‟ladi. 

Masalan:  yig‟indini  songa  ko‟paytirishning  har  xil  usullarini  tanishtirish  uchun 

quyidagi masaladan foydalanish mumkin. Masalan stolda har birida 3 tadan olma va 

ikkitadan  nok  bo‟lgan  4  ta  taqsimcha  turibdi.  Stolda  hammasi  bo‟lib  qancha  meva 

turibdi?  Bu  masalani  echishda  oldin  1  ta  tarelkadagi  mevalarni  topib  so‟ngra  4  ta 

taqsimchadagi  mevalarni  topish  o‟rgatiladi,  so‟ngra  oldin  4  ta  tarelkadagi  amallarni 

qancha  ekanini,  keyin  4  tarelkadagi  noklarni  sonini  topib,  so‟ngra  hamma  mevalar 

sonini topiladi. Echishning turli usullariga mos yozuv yoziladi, ya‟ni (3 + 2) · 4 = 5 · 

4 = 20;   

(3 + 2) · 4 = 3 · 4 + 2 · 4 = 12 + 8 = 20 

Bu  masalani  har  xil  usullar  bilan  echishda  topilgan  natijalarni  taqqoslab  bu 

natijalar  bir  xil  ekanligini  o‟quvchilar  ko‟radilar.  Bu  masala  orqali  yig‟indini  songa 

ko‟paytirishning  turli  usullarining  ma‟nosi  ochib  beriladi,  ya‟ni  avval  yig‟indini 

hisoblab,  keyin  uni  songa  ko‟paytirish  kerak.  (a  +  v)  ·  s  hamda  har  qaysi 

qo‟shiluvchini songa ko‟paytirib va topilgan natijalarni qo‟shish kerak. a · s + v · s. 

Masalalarning shartlariga qarab yig‟indini songa ko‟paytirishning har xil usullaridan 

foydalanish mumkin.  

Masalan: (2 + 4) · 6 ni hisoblashda 2 bilan 4 ni yig‟indisini topish so‟ngra 6 ni 

ya‟ni  songa ko‟paytirish qulay.  (9  +  5)  · 8  ni qiymatini  topishda 9  · 8  +  5  ·  8  dan 

foydalanish  qulay.  Sonni  yig‟indiga  ko‟paytirishda  o‟rin  almashtirish  xossasidan 

foydalaniladi.  

Masalan: 6 · (2 + 4) = (2 + 4) · 6 ya‟ni 6 · (2 + 4) ni topish uchun (2 + 4) · 6 dan 

foydalanish mumkin. 

b) Nol bilan tugaydigan sonlarni ko‟paytirish va bo‟lish. 

60

3

20

60

6

6

3

2

3

20













¢í

¢í

¢í

  

40

2

:

80

40

4

4

2

:

8

2

:

80







¢í

¢í

¢í

 

Endi  ikki  xonali  sonlarni  bir  xonali  songa  ko‟paytirish  o‟rgatiladi.  Buni 

quyidagicha o‟rgatiladi. 

1)  Ikki xonali sonni xona qo‟shiluvchilar yig‟indisi bilan almashtiramiz. 

2)  Yig‟indini  songa  ko‟paytirish  qoidasidan  foydalanib  ko‟paytirishni 

bajaramiz.