Ўзбекистон республикаси

2. Ko’paytirish va bo’lishning maxsus hollari. 

a) 1 ga ko‟paytirish va bo‟lish  

Masalan: 1 · 6, 1 · 8 sonlarning ko‟paytmasini qo‟shish bilan topish o‟rgatiladi.  

1 · 6 = 1 + 1 + 1 + 1 + 1 + 1 = 6 

Bunda bolalar bir soni ikkinchi ko‟paytuvchida qancha bir bo‟lsa, shuncha marta 

qo‟shiluvchi  qilib  olinishini  va  ko‟paytmada  har  doim  II  ko‟paytuvchiga  teng  son 

bo‟lishini ko‟radilar va birni har qanday songa ko‟paytirishda ko‟paytmada shu son 

hosil bo‟ladi va qoidani xarflar yordamida 1 · a = a deb yozadilar. 1 ga ko‟paytirish 

qoidasini  maxsus  hol  sifatida  kiritib,  bu  holni  ko‟paytirishning  o‟rin  almashtirish 

xossasi orqali tushuntiriladi. 6  · 1  ni topish  uchun  1 ·  6 =  6  dan  foydalaniladi.  SHu 

sababli 6 · 1 = 1 · 6 = 6. Ko‟paytirish bilan bo‟lish orasidagi bog‟anish asosida sonni 

1 ga bo‟lish qoidasi kiritiladi, ya‟ni 6 : 1 = 6 chunki 1 · 6 = 6. 8 : 1 = 8 chunki 1 · 8 = 

8 va umuman a : 1 = a chunki 1 · a = a  

b) SHu bilan birga nolni ko‟paytirish va nolni bo‟lish holi ham ko‟rsatiladi. 

Masalan: 0 · 5 = 0 + 0 + 0 + 0 + 0 = 0 

Bundan  nolni  har  qanday  songa  ko‟paytirilganda  nol  chiqadi  deb  va  qoidani 

xarflar  yordamida  yozish  ya‟ni  0  ·  V  =  0  ham  o‟rgatiladi,  so‟ngra  nolni  nolga  teng 

bo‟lmagan har qanday songa bo‟lish holi ko‟paytirish amalining komponentlari bilan 

natijasi orasidagi bog‟lanishni bilganlik asosida o‟rgatiladi. 

Masalan: 0 : 5 da o‟quvchilar bilan bunday mulohaza yuritiladi. 0 ni 5 ga bo‟lish 

uchun  shunday  sonni  topish  kerakki,  uni  5  ga  ko‟paytirganda  0  chiqsin.  Bu  son 

noldan iborat chunki 0 · 5 = 0 demak 0 : 5 = 0. Demak, nolni nolga teng bo‟lmagan 

har  qanday  songa  bo‟lishdan  0  chiqadi,  degan  xulosaga  kelinadi  va  0  :  a  =  0  deb 

yoziladi. Berilgan sonni nolga bo‟lish mumkin emas, chunki bo‟linmada har qanday 

son olinganda ham uni nolga ko‟paytirilsa son emas, 0 chiqadi. 3 : 0 .... 

v) 10 ni bir xonali songa ko‟paytirishni bunday tushuntiriladi.  

10 ni 5  ga ko‟paytirish uchun  1 o‟nni  5  ga  ko‟paytirish  kerak,  u  5  o‟n  yoki 50 

chiqadi.  Nol  bilan  tugaydigan  2  xonali  sonni  10  ga  bo‟lishda  ko‟paytirish  amali 

komponentlari  bilan  natijasi  orasidagi  bog‟lanishdan  foydalaniladi  50  :  10  ni  topish 

uchun 10 ga ko‟paytirganda 50 hosil bo‟lsin, bu 5 demak  50 : 10 = 5. 

---

 

29 

3.  2,  3,  ....  9  ni  bir  xonali  songa  ko‟paytirish  va  bo‟lishning  jadval  hollari 

taxminan  bir  xil  reja  asosida  o‟rgatiladi.  Bunda  jadvalning  har  bir  holini  o‟rganish 

ishi  o‟zgarmas  birinchi  ko‟paytuvchi  bo‟yicha  jadval  tuzishdan  boshlanadi.  Natijani 

topish uchun har xil usullardan foydalaniladi.