Œзбекистон республикаси

Конструкция ва қурилиш материаллари асосий характеристикалари.
Юқорида биз зилзила сейсмик таъсир интенсивлигига таъсир қилувчи 
параметрлар ва бошқа омилларга тўхталиб ўтдик. Лекин, зилзила пайтидаги 
сейсмик таъсир даражаси ва характери фақат грунт ва гидрогеологик шароитга 

---

154 
боғлиқ бўлмасдан балки, иншоот конструкцияси ва материалининг динамик, 
диссипатив, мустаҳкамлик ва бошқа хусусиятларига ҳам боғлиқ бўлади. 
Иншоотларнинг динамик характеристикалари, одатда, аналитик равишда 
аниқланилади. Бугунги кунда бино ва иншоотлар тебранишлари шакли ва 
частотаси сонли усуллар ҳамда ҳисоблаш техникаси ёрдамида аниқланилади. 
Аммо ушбу параметрларнинг қийматлари доимо асл ҳоли(қиймати)дан фарқ 
қилади, бунга сабаб бино ва иншоотларнинг ҳисоблаш схемалари 
идеаллаштирилганидир.
Шунинг учун, бино ва иншоотларнинг ушбу парметрларини аниқлаш 
натуравий динамик синаш натижаларига асосланади. Айниқса ер ости 
портлашларининг сейсмик таъсиридан натуравий синашда фойдаланиш табиий 
зилзилаларга жуда яқин натижалар бергани туфайли, ушбу турдаги изланишлар 
алоҳида аҳамиятлидир.
Бино ва иншоотларнинг ер ости портлашлари таъсиридан пайдо бўладиган 
сейсмик-зўриққан ҳолатидаги аниқланган параметрлардан бевосита иншоотларни 
сейсмик таъсирга чидамлилигини ҳисоблаш ва лойиҳалашда фойдаланиш билан 
энг кам хатоликка йўл қўйилади.
Бино ва иншоотларнинг сейсмик таъсирга бардошлилигини ҳисоблаш 
услубияти.
Бино ва иншоотларни сейсмик таъсирга ҳисоблаш уларнинг сейсмик 
мустаҳкамлигини таъминлашда ўта муҳим босқичдир. Маълумки, барча сейсмик 
актив ҳудудларда бино ва иншоотларни сейсмик таъсирга ҳисоблаш меёрий 
хужжатлар асосида олиб борилади. Шунинг учун, сейсмик мустаҳкам қурилиш 
ишончлилиги ва иқтисодий самаралилиги маълум даражада ушбу меёрий 
хужжатлар мукаммаллиги, давр талабига жавоб бера олиши каби кўрсаткичлар 
орқали белгиланади.
Ҳар бир сейсмик актив ҳудудда қурилиш меёрий хужжатлари илмий 
тадқиқот натижаларини тадбиқ қилиш орқали такомиллашиб боради. Бундай 
такомиллаштириш меёрий хужжатларда сейсмик таъсир спектрининг аниқлик 
даражасини грунт шароитига кўра ошириш, бино ва иншоотларни уларнинг 
ишончлилик даражасига кўра дифференциялаш, динамик коэффициентларнинг 
аниқлик даражасини ошириш, конструкциялар пластик деформацияларини 
ҳисобга олиш ва шу кабилар орқали амалга оширилади.