Œзбекистон республикаси

бинонинг содда шаклли қисмларга ажратилиши 
 
Биноларда антисейсмик чоклар юк кўтарувчи жуфт деворларни ўрнатиш, 
каркас биноларда жуфт рамалар орқали амалга оширилади. Антисейсмик чоклар 
биноларни (пойдевордан ташқари) алоҳида-алоҳида қисмларга ажратади ва у 
бутун баландлик бўйлаб қилинади. Иқтисодий нуқтаи назардан пойдеворда чок 
қилмаслик мумкин.
Антисейсмик чокларнинг кенглиги бино баландлигига боғлиқ ҳолда 
танланади. Антисейсмик чоклар кенглиги шундай танланадики, бунда ҳар бир 
қисм зилзила пайтида бир-бирига урилмасдан тебранма ҳаракат қилиши 
таъминланмоғи лозим. Баландлиги 5м.гача бўлган биноларда бундай чокларнинг 
кенглиги 3 см дан кам бўлмаслиги керак. Ундан баланд иморатларда чокларнинг 
эни ҳар 5 м дан 2 см дан кенгайтириб борилади. Антисейсмик чоклар эни ўлчами 
иккала қисм тебранма ҳаракатидан мумкин бўлган горизонтал кўчишлар 
йиғиндисидан кичик бўлмаслиги шарт.
2. Агарда бинони грунтга маҳкамланган консоль деб фараз қилсак, маълум 
бўладики, кўндаланг қирқувчи куч ва горизонтал кучлардан пайдо бўладиган 
эгувчи моментнинг максимал қиймати асос сатҳида содир бўлади.

---

198 
Асосда эгувчи момент ҳамда бино юқори нуқталаридаги кўндаланг куч 
қийматларини кучлар тенг таъсир этувчисининг қўйилиш нуқтаси ва асос ўртаси-
даги масофани қисқартириш мумкин. Горизонтал кучлар қиймати 
конструкциялар массаларига пропорционал бўлиб, конструкциялар хусусий 
оғирликларини камайтириш орқали горизонтал кучлар қийматини пасайтиришга 
эришиш мумкин. Бундан ташқари сейсмик кучлар қийматини юк кўтарувчи 
вертикал конструкциялар қайишқоқлигини ошириш ҳисобига ҳам эришиш 
мумкин.  
Сейсмик кучларнинг қийматини конструкциялар хусусий оғирликларини 
камайтириш ҳисобига эришиш учун қуйидаги шартлар бажарилмоғи лозим: 
а. юк кўтарувчи конструкциялар сифатида мустаҳкамлиги ва теплотехник 
хусусиятларидан самарали фойдаланиш имкони бор бўлган материаллардан 
фойдаланиш орқали конструкциялар хусусий оғирлигини камайтириш; 
б. оғирликлари катта бўлган машина ва механизмлардан фойдаланиладиган 
технологик жараёнларни пастки қаватларга (иложи бўлса биринчи қаватга) 
кўчириш, омборхона ва бошқа шу каби хоналарни биринчи қаватда 
жойлаштириш (101-расм).