Ўзбекистон республикаси қурилиш вазирлиги ўзбекистон республикаси

13.1 - расм. Қурилишда ишлатиладиган барча минерал боғловчилар таснифи

Минерал боғловчи ашёларни ишлатишда қуйидагиларни билиш зарур: қоришманинг қуюқланиш даври, нормал қоришма олиш учун сув миқдори, сувнинг қоришма билан бирикиш даражаси, қуюқланишида чиқадиган иссиқлик миқдори ва ҳ.к. Боғловчи ашёни сув билан қориштиргандан то тош холатига ўтгунча кетган вақт унинг қуюқланиш даври деб аталади. Қоришмада сув кўп бўлса, унинг қуюқланиши секин бўлади. Қоришма тайёрлашда аввало сув миқдорини аниқлаб олиш керак. Ҳар бир боғловчи учун сув миқдори унинг оғирлигига нисбатан фоиз ҳисобида белгиланади.

Боғловчи ашё сув билан қориштирилганда физик-кимёвий жараёнлар натижасида қуюқлаша бошлайди, унинг қўзғалувчанлиги камаяди. Бунга боғловчи модда қуюқланишининг бошланиш даври, қўзғалувчанлиги бутунлай йўқолгандан кейин эса қуюқланишнинг охири (қотиш) деб аталади.
Қурилишда кўп ишлатиладиган боғловчилар ҳақидаги маълумотлар
13.1-жадвал

Ашё	Хомашё	Ишлаб чиқариш жараёнлари	Хоссалари	Ишлатилиши
1	2		4	5
	Тузга тўла тўйинган суюқликдаги заррачаларни аста-секин чўкиши ва сувни юқори босими остида зичланган кимёвий чўкинди тоғ жинси. Табиий гипс CaSO42H2O оддий кристалли (дала шпати) ва ингичка толали ва донодор бўлади.	Уч хил усулда олинади: табиий гипс кукун холатигача туйилади ва 160-180^оСда қурилиш гипси, 600-900^оС да эса юқори мустаҳкам гипс шахтали ёки айланма хумдонда куйдирилади, сўнг туйилади ва ниҳоят 3-усулда гипс тоши сув буғи босимида ишланади ва туйилади.	Қуюқланишининг бошланиши 4мин, охири 30 минутгача. =2,5-2,8г/см^3, =800-1000кг/м^3, Rэгг=1,7-2,7 МПа Rсиқ=3,5-5,5 МПа. Юқори мустаҳкам гипснинг Rсиқ=15-60МПа. Юқори ҳароратда куйдирилган гипсни Rсиқ=10-20МПа. Секин қотади.	Пардозбоп ишларида, қоплама буюмлар ва бетон ишларида боғловчи сифатида ишлатилади.
Кул	Иссиқлик электр станцияларида (ИЭС) ёқилган тошкўмир кули.	Ўртача қувватдаги битта ИЭСдан хар йили 1 млн. т. кул ва тошқол чиқинди чиқади. Унда асосан гидравлик фаол SiO2, Al2O3, Fe2O3, CaO каби моддалар бор.	Кул заррачасининг йириклиги 1 мм гача. Гидравлик фаол қўшилма.	Боғловчи, қоришма ва бетоннинг фаоллигини оширишда қўшилма сифатида ишлатилади.
Тошқол (шлак)	ИЭС чиқиндиси ва темир рудасини чиқиндиси.	1 т. темир рудасини эритганда 400 кг чўян ва 600 кг тошқол олинади.	Йириклиги 1-50мм.	Қоришма ва бетон учун тўлдиргич. Куйдирилмай олинадиган цементга асосий хомашё.
Фосфогипс	Фосфорит тоғ жинсини қайта ишлаб фосфор ўғити ва чиқинди фосфогипс олинади.	Фосфоритни 1000-1100^оС да куйдиришда хосил бўлган чиқинди – фосфогипс.	Тез қотувчан, деворбоп ҳавои боғловчи - фосфогипс блокларни зичлиги =0,8-1,6г/см^3, Rсиқ=5-25МПа га тенг.	Гипс ва цемент боғловчилар олишда ишлатилади. Фосфогипс асосида сулфоцемент олинади. Деворбоп ғишт, блоклар ва акустик гипс тахта олинади.

13.2-жадвал давоми