Ўзбекистон республикаси қурилиш вазирлиги самарқанд давлат архитектура-қурилиш институти

2. Риск ва иқтисодий карорлар.
Айрим молиявий қарорлар, мисол учун турли хил рисклардан суғурта шартномалари қандай ва қайси суммада тузиш жараёни тўғридан - тўғри рискни бошқариш билан боғлик.
Бироқ умумий характерга эга бўлган кўп қарорларда турли хил активларга маблағ қўйиш, жумладан; жамғариш ва инвестициялаш тўғрисида, молиялаштириш учун қарорлар хам маълум риск даражасига эга хисобланади.
Шунинг учун буларни маълум даражада рискни бошқариш бўйича қарорлар қабул қилиш киради. Тортилганлик сифатида уй хўжаликларни ўзини химоялаш даражасини ошириш мақсадида пул жамғаришини кўриб чиқамиз. Шунинг учун келгусидаги кўринмаган харажатларни қоплаш усулларидан бири бўлган активларни сотиб олинади.
Иқтисодчилар буни огохлантирувчи жамғарма (precautionary saving) - деб юритадилар. Хўжаликлар хаёт давомида ўз жамғармаси хақида оптимал қарор қабул қилишда пулни даврий қиймати концепциясидан фойдаланиш мумкин. Бироқ бу тахлилни бажаришда, биз хеч қачон қилинмаган оилани хақиқий дунёсидаги риск омили ва огохлантирувчи жамғармани четда қолдирдик. Бу бўлимда қабул қилаётган оилами, корхонами, давлатми, ким бўлишидан катъий назар айрим молиявий қарорларга рискни таъсирини ўрганамиз.
Молиявий тизимни охирги функцияси – уй хўжаликларнинг маблағлари (i)ни турли хил активларга жойлаштириш ва истеъмолини оптимал структурасини шакллантиришга олиб боради.
Корхона, давлатга ўхшаш иқтисодий субъектлар бу охирги функцияни амалга оширишни енгиллаштирувчиси, албатта биринчи навбатда мавжуд.
Шунинг учун, уларни реакциясидаги рискларни хисобга олган холда молиявий-иқтисодий тушунмаган кишиларни, маълум тамойиллар орқали оптимал ишлашга тушунча берамиз.


3.Хўжалик фаолиятида дучор бўладиган рискнинг турлари.
Умуман олганда рискнинг бир неча хиллари мавжуд бўлиб, булардан қайсики хўжаликга тўғри келувчи қўйидаги 5 турини кўриб чиқамиз.
• Ўлим, мехнат кобилиятини йуқотиш, касаллик риски. Кутилмаганда касаллик ёки бахтсиз ходисалар натижасини даволаш, касалга қараш, ёмон холатлар окибатидаги ишлаш кобилиятини тиклагунга қадар манбаларни йуқотишга олиб келувчи қўпроқ харажат қилишга мажбур қилади.
• Ишсизлик риски. Бу риск оила аъзоларини бирини иш йукотиши билан боғлик.
• Узоқ муддат истеъмол товарларига эгалик қилиш билан боғлиқ риск.
Бу риск зарарлар келтириб, узоқ муддат уйга, машинага ва бошқа товарларга эгалик қилиш билан боғлик хисобланади. Зарарлар фавкулотдаги холатлар натижасида хам бўлиши мумкин- ёнгин ёки ўғрилик-ёки жисмоний эскириш ва бошқалар.
• Бошқа кишилар - субъектлар олдидаги жавобгарлик билан боғлик риски. Бу риск молиявий характерга эга бўлиб, сизни харакатингиз орқали келтирилган зарардир. Мисол, сизни эхтиётсизлигингиз орқали автомобил аварияси бўлди.
• Молиявий активларга қўйилмалар билан боғлик риск. Бу риск, агар уй эгаси турли хил молиявий активларга эгалик қилаётган бўлса, худди оддий акция ёки қатъий даромадга эга қимматли қоғозларга ўхшаш, деноминирован бир ёки бир неча валюталарга қўйилса ортиб боради. Бундай турга эга рискларни манбаси, мумоаладаги қимматли қоғозларни чиқарувчи иқтисодий субъект, корхона ёки давлат дучор бўлган холатларни ривожлантиришдаги ноаниликлар хисобланади.
Уй хўжаликлар дучор бўлган рискларни тури хақиқатда унинг барча иқтисодий қарорларига таъсир этади. Кўриб чиқами, мисол учун бир инсон-киши олий маълумот олиш учун пул сарфлашга қарор қилди.
Биз 5 бўлимда, риск омили инкор - чегаралаб қилиб пулни қийматини келгуси даромадлар орқали бахоладик.
Бу хам етишмагандек, зарур сабаб мавжуд бўлиб, бу маълумот олиш учун пулни қўйсин: бу кишилик капиталини самарасини оширади.
Киши олган мълумот олишга нисбатан қўпроқ ишсизлик рискига қарши ютуқли туриш яхшироқдир.