Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни Сақлаш Вазирлиги Тошкент фармацевтика институти Педагогик технологиялар ва педагогик

Рағбатлантириш ва жазолаш — тарбиянинг энг анъанавий усули 
бўлиб, болалар ҳулқ-атворига тўзатиш киритишни, яъни фойдали хатти-
ҳаракатларни кўшимча рағбатлантиришни ва тарбияланувчиларнинг номақбўл 
хатти-ҳаракатларини тўхтатишни таъминлайди, бунда уларнинг ҳуқуқ 
бурчларини кенгайтириш ѐки чеклаш, уларга аҳлоқий таъсир кўрсатиш йўлидан 
фойдаланилади. 

---

112 

Жамоатчилик фикри— таъсир кўрсатишнинг қудратли усули 
бўлиб, болаларнинг ижтимоий фойдали фаолиятини ғоят
ҳар томонлама ва 
мунтазам рағбатлантириб боришни таъминлайди, жамоанинг тарбиявий вази-
фаларини анча тўлиқ амалга оширади. Бу усул жамоа аъзоларининг ижтимоий 
фаоллигини ва ўртоқларча бирдамлигини ривожлантиришга ѐрдам беради. 
Биз аввало талабнинг асосий шаклларини таърифлашга ўтамиз, бу 
усулнинг у ѐки бу шаклини танлаш педагогик вазиятни ҳисобга олиш билан 
борлиқдир. Бевосита талаблар учун педагогик вазият иккита асосий шартдан, 
икки омилдан вужудга келади. Биринчи омил — кимдан талаб килинса, 
ўшанинг талаб қилувчига бўлган муносабатидир. Иккинчи омил —бу 
тарбияланувчининг педагог рағбатлантирадиган фаолиятга муносабатидир. 
Умуман олганда бу муносабатларни биз ижобий, бетараф ва салбий 
муносабатлар деб таърифлаймиз, ҳолбУки амалда бу муносабатларнинг жуда 
кўпдан-кўп кўринишлари ҳам бўлиши мумкин. 
Энди талаб шаклларига тўхталиб ўтамиз. Талаб тўппа-тўғри бўлиши 
мумкин, бунда педагогнинг мурожаати «Шундай ва фақат шундай қил» 
формуласи буйича катъий, дадил охангда ифодаланган аниқ аѐн кўрсатмага эга 
бўлади. Бундай ҳолда болаларга ҳаракатга ундовчи омил талабнинг ўзи 
ҳисобланади. 
Педагог болалар учун янги бўлган фаолиятни ташкил этаѐтган жойда 
ҳам тўппа-тўғри талаб зарурдир. Бу ерда тўппа-тўғри талабнинг таълимнинг 
бошланғич методи бўлган йўл-йуриқ беришга ўхшаб кетиши ўзига эътиборни 
жалб қилади. Шуни ҳам айтиб ўтамизки, тўппа-тўғри талаб кўпинча талабанинг 
педагогга ѐки у бошлаган фаолиятга бетараф муносабатда бўлиши шароитида 
ишлатилади. Бундай вазиятда тўппа-тўғри, бевосита талабнинг қуйидаги 
қоидаларига риоя қилиш айниқса муҳимдир.