Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни Сақлаш Вазирлиги Тошкент фармацевтика институти Педагогик технологиялар ва педагогик

Б.Блумнинг таксономияси бўйича ўқув мақсадлари категорияларига 
мос келувчи феълларга мисоллар 
Билим 
Эсламоқ (худди ўзидай қилиб қайта айтиб 
бермоқ) 
Акс эттирмоқ (қайд қилмоқ). 
Хабардор қилмоқ (билдирмоқ). 
Атамоқ 
Ёзмоқ 
Фарқ қилмоқ 
Танимоқ 
Гапириб бермоқ 
Такрорламоқ 
Тушуниш 
Далил келтирмоқ 
Алмаштирмоқ 
Аниқлаштирмоқ 
Белгиламоқ 
Тушунтирмоқ 
Ўтказмоқ 
Ўзгартирмоқ(айлант
ирмоқ) 
Намойиш қилмоқ 
Шарҳламоқ 
Очмоқ 
Қўллаш 
Жорий этмоқ 
Ҳисобламоқ 
Намойиш қилмоқ (кўрсатмоқ) 
Фойдаланмоқ 
Ўргатмоқ 
Аниқламоқ 
Амалга оширмоқ 
Ҳисобламоқ 
Рўѐбга чиқармоқ 
Ечмоқ 
Таҳлил 
Чиқармоқ 
Ажратмоқ 
Табақалаштирмоқ 
Класс(синф)ламоқ 
Тахмин қилмоқ 
Олдиндан айтмоқ 
Ёймоқ 
Тақсимламоқ 
Текширмоқ 
Гуруҳламоқ 
Синтез 
Ихтиро қилмоқ 
Умумлаштирмоқ 
Тизимлаштирмоқ 
Комбинацияламоқ 

---

34 
Бирлаштирмоқ 
Режалаштирмоқ 
Ишлаб чиқмоқ 
Яратмоқ 
Тузмоқ 
Лойиҳаламоқ 
Баҳолаш 
Диагноз қўймоқ 
Исботламоқ 
Ўлчамоқ 
Асосламоқ 
Қувватламоқ 
Баҳоламоқ 
Текширмоқ 
Назоратга олмоқ 
Солиштирмоқ 
Тенглаштирмоқ 
 
Вазифаларни ифодалаш (таърифлаш) учун ишлатиладиган
айрим феълларни мисол тариқасида қараймиз 
Математика бўйича: 
-чиқармоқ; 
-ҳисобламоқ; 
-исботламоқ; 
-ўлчамоқ; 
-аниқламоқ; 
-асосламоқ; 
-қайта ўзгартирмоқ; 
-ѐймоқ; 
-санамоқ; 
-қаноатлантирмоқ; 
-тартибга солмоқ; 
соддалаштирмоқ; 
-формалаштирмоқ;
Биология бўйича: 
-таҳлил қилмоқ; 
-турланмоқ; 
-очирмоқ, етиштирмоқ; 
-намойиш қилмоқ; 
-асосий белги бўлмоқ; 
-ўзгартирмоқ; 
-гуруҳларга бўлмоқ; 
-баѐн қилмоқ; 
-фарқ қилмоқ; 
-тизимлаштирмоқ; 
-солиштирмоқ; 
-яшамоқ; 
Юқорида келтирилган таксономияга мувофиқ равишда ўқув 
предметининг мақсадини аниқлаштириш икки босқичда амалга оширилади. 
Биринчи босқичда курснинг мақсади ажратилади, иккинчи босқичда эса ўқув 
фаолиятининг жорий ва кундалик мақсадлари намоѐн қилинади. 
Батафсил, (майда-чуйдалари билан) аниқланган ўқув мақсадлар 
(спецификацияси) жадвал кўринишида расмийлаштирилиб, унинг қаторлари 
ўқув материали мазмунининг бўлимларини, устунлари эса ушбу бўлимларни 
ўзлаштиришда талабаларнинг интелектуал фаолиятининг етакчи тури 
(тип)ларини ифодалайди. 
Кимѐ 
курсинининг 
айрим 
мақсадларини 
спецификациялашни 
келтирамиз . 
Кимё курсининг мақсадларини аниқлаштириш 
Интелектуал операциялар 
Мазмун (бўлимлар) 
Били
м 
Тушу
-ниш 
Қўл-
лаш 
Таҳ-
лил 
Син-
тез 
Баҳо-
лаш 
Олимларнинг таржимаи ҳоли 
+ 
Ўлчаш 
+ 
+ 
Кимѐвий моддалар 
+ 
+ 

---

35 
Кимѐвий элементлар 
+ 
+ 
+ 
+ 
Кимѐвий алмашиш 
+ 
+ 
+ 
Кимѐвий қонунлар 
+ 
+ 
+ 
+ 
Энергия ва мувозанат 
+ 
+ 
+ 
Моддаларнинг атом ва молекуляр
тузилиши. 
+ 
+ 
+ 
+ 
Ўқув мақсадларини ―икки ўлчамда‖ аниқлаштиришни тузиш кундалик 
ўқув фаолиятда ўқув мақсадларини аниқлашда ориентир бўлиб хизмат 
қилади. Ушбу мақсадлар ўқув бўлимлари бўйича аниқлаштирилади. Сўнгра 
ҳар бир бўлим ичида талабалар учун янги элементлар мазмуни намоѐн 
қилиниб ва гуруҳланиб уларга талаб қилинадиган узлаштириш даражаси 
учун мос интеллектуал операциялар аниқланади. 
―Физик география‖ курсидан ―Ҳаво фронти‖ мавзуси учун мисол 
келтирамиз ( 6-жадвал) 
Мақсадни диагностикалаш, ўқитишни тикланадиган қилиш учун ҳар 
бир мақсадга эришишнинг меъѐрларини олға сўриш зарур. Бошқача қилиб 
айтганда, ўқув мақсад шундай баѐн қилиниши керакки, унга эришилганлик 
тўғрисида аниқ мулоҳаза бўлиши керак. Ўқув мақсадини баѐн қилишда уни 
тўлиқ ва ишончли ифодалайдиган белгиларга идентификацияланган 
дейилади. 
Бу ерда биз қарама-қарши, зиддиятли вазият билан тўқнашамиз. 
Таълимнинг мақсади ҳамма вақт талабанинг ички ҳолатида силжишни, унинг 
интеллектуал ривожланишини ва ҳ.к. ни кўзда тутади. Айни пайтда таълим 
натижлари ҳақида, яъни ушбу мақсадларга эришиш ҳақида, фақатгина 
уларнинг ташқи томондан намоѐн бўлишида - талабанинг ташқи 
ифодаланган фаолияти бўйича, унинг махсулоти (жавоби, ечган вазифаси) 
бўйича мулоҳаза юритиш мумкин. 
Ўқув мақсадлари категориялари ва мавзулари ўртасида тест 
топшириқлари сонини тақсимланиши. Тест топшириқларини ишлаб 
чиқишдан олдин тест спецификацияси тузилади. Одатда у жадвал 
кўринишида тайѐрланиб унинг қаторида ўқув материалининг бўлимлари, 
устунида эса Б.Блум таксономияси асосида ўқув мақсадлари келтиради. 
Таксономия тушунчаси - объектларни шундай классификацияси ва 
систематикасини ифодалайдики, у улар табиий ўзаро алоқаси асосида
кўрилган ва кўп босқичли принцип бўйича жойлашган категория 
объектларини баѐнини ўз ичига олади.Қўйида келтирилган Б.Блум ўқув 
мақсадлари таксономияси дунѐда эг кўп тарқалган ҳисобланади. 
Бу тест топшириқларининг ишлаб чиқувчи педагогга ўқув материал 
элементини бу ерда келтирилган ўқув элементлари категориялари билан 
солиштиришга имкон берди. Натижада тест топшириғи мазмунини излаш 
сферасини торайтиради ва турли вариантдаги тестларни ишлаб чиқишга 
имкон беради 
. 

---

36