Ўзбекистон республикаси соғЛИҚни сақлаш вазирлиги тиббий таълимни ривожлантириш маркази

5. Фанлараро ва фан ичидаги боғлиқлик
Шу мавзуни ўқитиш талабаларнинг анатомия, гистология, нормал ва патологик
физиология бўйича билимларига асосланади. Дарс давомида олинган билимлар педиатрия, неонатоогия ва бошқа клиник йўналишларда болаларни овқатлантиришни ўрганилганда керак бўлади.


6. Машғулот мазмуни:
6.1 Назарий қисми
Лактация. Сут безлари асосан қиз болаларда
пубертат даврида ривожланади, лекин янада жадалроқ фақат ҳомиладорлик даврида ва бола туғилгандан кейин содир бўлади. Кўкрак безлари дастлаб ҳомиланинг 6 ҳафталик даврида 4-6 қатор хужайралардан ташкил
топган эктодермал бўртиқ сифатида шаклланади. Ҳомиладорликнинг 15 ҳафтасига келиб мезенхимани қамраб олувчи хужайралар 15-20 эпителиал йўлакчалар ҳосил қилиб бўлинади. Шу даврда безларнинг қон томирлари ва алоҳида апокрин (Монтгомери) безлари туркуми ҳам шаклланади. Ҳомиланинг 8 ойлигида эса сут безларининг бош чиқарув йўллари пайдо бўлади. Шундай қилиб, ҳомила тугилганда сут безлариниг фақат бош чиқарув канали шаклланади. Неонатал даврдаги жинсий криз (гормонал) ҳисобига бўладиган ўзгаришларни назарга олмаганда, кўкрак безлари жинсий ривожланиш даврига қадар ўсишдан тўхтайди.
Қиз болалар 10-12 ѐшга келиб, гонадопрод гормонининг ажралиши фолликулалар шаклланиши ва қитиқланиши натижасида фоиликулалардан эстерогенлар ажралиб, улар ўз навбатида сут безларини ўсишини, ҳамда сут йўллари шаклланишини стимуллайди. Бу даврда яьни 12-13 ѐшга келиб, сўрғич атрофи айланаси хам катталашади. Демак, пубертат даврининг дастлабки 2-3 йилида сут безларининг шаклланиши асосан эстероген гормонлар таьсири остида кечса, уларининг қиз болалар ўсмирлик давридаги шаклланиш даражасига, шу жумладан сўрғич олди пигментацияси даражаси ҳам, эстероген ва прогестерон гормонлари биргаликда таъсир этади. Лекин фақат ҳомиладорлик
давридагина кўкрак безлари сут синтез килиш даражасига қадар тўлиқ шаклланади.


Сут безларини ривожланишини 4 фазага бўлиш мумкин:
Мамогенез ѐки сут безини ривожланиш фазаси, ҳомиладорликни дастлабки 2-3-ойларида
бўлиб ўтади. Гормонлар, сут безининг катталашиши ва лактация.
Гормон Ажралиши Даври
Ҳомиладорликдан Туғруқдан сўнг
аввал ва
ҳомиладорликда
Соматотроп Гипофизнинг - Пролактин билан биргаликда
гормон олд қисми лактацияни индукциялайди
5
АКТГ Гипофизнинг Кортикостероидлар Юқори даражадаги
олд қисми билан биргаликда лактацияни таъминлайди
сут бези
ажралмасини
кўпайтиради
Йўлдош Йўлдош Сут бези -
лактогени катталашиши
стимуллайди,
бошланғич сут
ажралишига таъсир
этади
Хорионик » Сут бези -
гонадотропин катталашиши
Хорионик » Сут бези -
соматомаммотро катталашиши
пин
Тироксин Қалқонсимон - Лактацияни давомийлигини
без таъминлайди
Тиреотропин- Гипоталамус - Лактацияни давомийлигини
рилизинг гормон таъминлайди
Пролактин Гипофизнинг Периферик эффект Сут ишлаб чиқариш ва
олд қисми йўқолса, қондаги аменореяни асосий
концентрацияси стимулятори. Рефлектор ва
ортади эмоционал йўл билан
стимулланади
Пролактин- Гипоталамус Катехоламинлар Лактацияни катехоламинлар
сўндирувчи тормозлайди ва медикаментлар билан
гормон сўндиради
Окситоцин Гипофизнинг - Миоэпителиал хужайраларни
орқа қисми қисқартиради. Туғруқдан сўнг
бачадон қисқариши ва
инволюциясини таъминлайди.
Эстрогенлар ва Тухумдонлар Без тўқимаси ва Туғруқдан сўнг
прогестерон ва йўлдош йўлакчаларини концентрацияси камайиши
ривожлантиради. ҳисобига лактацияни
Лактацияни индукциялайди
сўндиради