Ўзбекистон Республикаси Президенти

O'zbekiston hududlarining xonliklarga bo'linib ketishi,

uning sabablari va oqibatlari. mavzusidagi ma'ruza mashg'ulotining texnologik xaritasi

Ish bosqichlari va vaqti	Faoliyat mazmuni
	Ta'lim beruvchi	Ta'lim oluvchilar
1-bosqich Mavzuga kirish (15 daqiqa)	O'quv fani bo'yicha to‘qqizinchi ma'ruzaning nomini aytadi. Ekranga mavzu bo'yicha ishlangan slaydlarni chiqaradi (slaydlar) Mavzu bo'yicha qo'yilgan masalalar haqida ma'lumot beradi. Mavzuni o'zlashtirishda foydalanish uchun zarur bo'lgan adabiyotlar ro'yxati bilan tanishtiradi.	Tinglaydi Tinglaydi. Slaydga qaraydilar
2-bosqich Asosiy bosqich (55 daqiqa)	Talabalar bilimini faollashtirish maqsadida savol beradi: “Nima uchun Amir Temur barpo etgan yirik markazlashgan davlat parchalandi? Javoblarni umumlashtirib, -Temuriylar davlatining parchalanishi, uning sabablari to‘g‘risida tushuncha beradi; Shayboniylar davlatining tashkil topishi, davlat boshkaruv tizimi to‘g‘risida ma'lumot beradi va ekranga slaydni chiqaradi (1,2 - ilovalar). Buxoro xonligining tashkil topishi, xonlikning ijtimoiy siyosiy hayotiga doir ma'lumotlarni beradi va slaydlarni ekranga chikaradi (3- ilova). Xiva xonligining tashkil topishi, xonlikning ijtimoiy siyosiy hayotiga doir ma'lumotlarni beradi va slaydlarni ekranga chikaradi (4- ilova). Talabalarga Qo‘qon xonligi, xonlikning ijtimoiy siyosiy hayotiga doir ma'lumotlarni beradi va slaydlarni ekranga chiqaradi (5- ilova).	Savolga javob beradi Tinglaydi, yozadi. Tinglaydi, slaydga qaraydilar Tinglaydi, slaydga qaraydilar Talabalar,slaydga qaraydilar Talabalar,slaydga qaraydilar
3-bosqich Yakuniy bosqich (10 daqiqa)	Mavzu bo'yicha talabalarda yuzaga kelgan savollarga javob beradi, yakunlovchi xulosa qiladi. Mustaqil ishlash uchun Insert texnikasi asosida o'quv materialining 4-6 savolini o'rganish vazifasini beradi: (4-ilova). Insert texnikasidan foydalanish qoidasini eslatadi (8-ilova).	Savollar beradi. Vazifani yozib oladi.

1-ilova


Shayboniylar davri ijtimoiy tizimi
Xon


Saroy amaldorlari


Umaro


Ulamo


Fuzalo


Raiya


Kullar


Shayxlar, xojalar, yirik din peshvolari


Asosan xarbiy yurishlar paytida asirga tushirilgan ijtimoiy xukuksiz tabaka.


Vaziri vuzaro


arbiy-ma'muriy amaldorlar, sarkardalar, xokimlar, biylar


Olimlar, shoirlar va boshka ziyoli kishilar tabakasi


Asosiy solik tulovchi, maxsulot ishlab chikaruvchi axolii. Dexkonlar, xunarmandlar, urtaxol dukondorlar,


chorvadorlar


2-ilova


Xarbiy


DAVLAT TIZ


IMI


Saroy amaldorlari

№	Shayboniylarning arabshohiylar sulolasiga mansub Xiva xonlari (1511 -1770)
1	Elbarsxon (1511 - 1516)	18	Xudoydodxon (1687 - 1688)
2	Sulton Hojixon (1516)	19	O‘zbekxon - Arnakxon (1688 - 1690)
3	Husaynqulixon (1516)	20	Jo‘ji sulton (1694 - 1697)
4	Sofiyonxon (1516 - 1522)	21	Valixon (1697 - 1699)
5	Bujaqaxon (1522 - 1526)	22	Shohniyozxon (1699 - 1702)
6	Avaneshxon (1526 - 1538)	23	Shohbaxtxon (1702 - 1703)
7	Alixon (1538 - 1547)	24	Sayid Alixon (1703 - 1705)
8	Aqatoyxon (1547 - 1556)	25	Musaxon (1705 - 1706)
9	Yunusxon (1556 - 1557)	26	Yodgorxon (1706 - 1713)
10	Do‘stxon (1557 - 1558)	27	Sherg‘ozixon (1714 - 1728)
11	Hoji Muhammad (1559 - 1602)	28	Elbarsxon II (1728 - 1739)
12	Arab Muhammadxon (1602 - 1623)	29	Tohirxon (1739 - 1740)
13	Elbars sulton va Habash sulton (1623)	30	Nuralixon (1740 - 1742)
14	Asfandiyorxon (1623 - 1643)	31	Abulg‘ozixon II (1742 - 1746)
15	Abulg‘oziy Baxodirxon (1643-1663)	32	G‘oyibxon (1746 - 1756)
16	Anushaxon (1663 - 1686)	33	Qoraboyxon (1756 - 1757)
17	Arang Muhammadxon (1686 - 1687)	34	Temurg‘ozixon (1757 - 1764) va boshqalar

Qo ‘ng‘irotlar sulolasiga mansub Xiva xonlari (1770 -1920)
№	Sulola vakillari	Hukmronlik davri
1	Muhammad Amin Inoq (taxm. 1730 - 1790)	1770 - 1790 1761 yili inoqlik lavozimiga ko‘tarilgan
2	Avaz Muhammad Inoq (Avazbiy, 1782 - 1804)	1790 - 1804
3	Eltuzarxon, (Eltuzar Muhammad Bahodirxon, ? - 1806)	1804 - 1806
4	Muhammad Rahimxon I (1775 - 1825)	1806 - 1825
5	Olloqulixon (taxm. 1794 - 1842)	1825 - 1842
6	Rahimqulixon	1842 - 1845
7	Muhammad Aminxon (1817 - 55)	1846 - 1855
8	Abdullaxon	1855 - 1856
9	Qutlug‘ Murodxon	1856
10	Sayid Muhammadxon (1823 - 1864)	1856 - 1864
11	Feruz - Muhammad Rahimxon II (1845 - 1910)	1864 - 1910
12	Asfandiyorxon, Isfandiyorxon (? - 1918)	1910 - 1918
13	Said Abdullaxon (? - 1933)	1918 - 1920

3. 
   ilova
   

Mang'itlar sulolasining asoschisi Muhammad Rahimbiy 1747 yilda eroniy qizil boshlarni tor-mor keltirib, Buxoroda hokimiyatni to'la o'z qo'liga olgan edi. U barcha viloyat, shahar va qabilalar boshliqlarini Buxoroga taklif qilib, markaziy hokimiyatni kuchaytirishga qaratilgan dasturini e'lon qilib, bo'ysunmaganlarni qatl qilaman deb ogohlantirdi.
Muhammad Rahimbiy Abdulmo'min (1747-1748), Ubaydulla Sulton (1748-1756) nomlaridan davlatni boshqargan davrida Miyonqal'a, Nurota, Hisor, qobodiyon, Boysun, Shahrisabz, Urgut viloyatlariga bir necha bor yurish qilib,
ularni o'ziga bo'ysundirdi.
XVIII asr oxiri XIX asr birinchi yarmida Buxoro aholisining umumiy soni haqida aniq ma'lumotlar yo'q bo'lib, taxminan 2 mln. atroflarida bo'lgan.
XVIII asrning ikkinchi yarmida Rossiya-Buxoro savdo va diplomatik
aloqalari ancha rivojlandi. Bunda 1774-1776, 1779-80 yillarda Ernazar Maqsudov boshchiligida va 1797 yildagi Polvonquli qo'rchi elchiliklari katta ahamiyat kasb etdi. XIX asr boshlarida Rossiya-Buxoro aloqalari ancha faollashdi. Yirik savdo-sotiq markazi bo'lgan Buxoroda 1848 yilda 38 ta

3. 
   i lova
   

Xiva xonligi
Elbarsxon (1512-1525) Urganch va Xiva shaharlaridan eroniylarni haydab chiqarib mustaqil xonlikka asos soladi. U bilan birga Dashti qipchoqdan Xorazmga kelgan xalqlar o'troqlashdilar. 1524 yilda shoh Ismoil vafotidan keyin xorazmliklar Turkmanistonning janubiy qismini, Eron shimolidagi Saraxs hududlarini, Orol va Mang'ishloqni egallashdi. Yangi erlarni Elbarsxon o'z o'g'illari va ukasi farzandlariga bo'lib bergan ediki, bu mustaqillikka intilgan mayda hokimliklarning paydo bo'lishiga olib keldi. Natijada qo'shnisi eriga ko'z olaytirgan hokimlar o'rtasidagi, uzluksiz o'zaro nizolar kelib chiqdi va Elbarsxon vafotidan keyin xonlarning tez-tez almashib turishiga olib keldi. XVI asrda Xorazmni Elbarsxon avlodlaridan So'fiyonxon, Avaneshxon, Aqatoyxon, Do'stxon, Hojimxon kabi xonlar boshqarganlar.
Elbarsxonning beshinchi vorisi Avaneshxon (1526-1538) davrida Shayboniy Ubaydulla sulton (1533-1539) Xorazmni bosib olib, 1537 yilda o'g'li Abdulazizni u erga noib qilib qoldirdi. 1538 yilda Xorazm sultonlari yana hokimiyatni qaytarib oldilar. Xorazm erlari uchun Hojimxon (1558-1602 ) davrida Abdullaxon II (1557-1598) bir necha marta yurish qildi. 1575 yilda boshlangan o'zaro urushlar natijasida Abdullaxon II 1593 yildagina Xorazmni o'ziga bo'ysundirdi. 1598 yilda Abdullaxon vafoti bilan shayboniylar davlatida avj olgan o'zaro nizo va tartibsizlikdan foydalanib Xorazm o'z mustaqilligini uzil-kesil tiklab oldi.
Xonlikda davlat tili o'zbek tili bo'lib, Buxoro va qo'qondan farqli o'laroq barcha farmonlar, davlat hujjatlari faqat o'zbek tilida yozilgan

.

5. 
   I lova
   

Qo'qon xonligi
1709 yilda Chodak xo'jalari isyon ko'tarib, Farg'onaning bir qismini egallab olib, mustaqil davlat tuzilganligini e'lon qildilar. 1710 yilda vodiyda ancha kuchli ta'sirga ega bo'lgan, o'zbeklarning ming urug'i boshlig'i Shohruhbiy (1710-1721) hokimiyatni qo'lga oldi. Shohruhbiy o'z hukmronligi davrida qo'qon, Namangan, Marg'ilon, Konibodom, Isfara atroflarini bo'ysundirib, o'z hokimiyatini mustahkamladi. Uning vorisi Muhammad Abdurahimbiy (1721-1733) Xo'jand, O'ratepa, Samarqand, Jizzax hatto Shahrisabzni o'ziga bo'ysundirib mamlakat hududlarini ancha kengaytirdi. Shuning bilan birga u qurdira boshlagan shahar dastlab “qal'ai Rahimbiy” deb ataldi. Abdurahimbiyning bevaqt vafoti sababli ukasi Abdulkarimbiy (1733­1750) shahar qurilishini yakunlab, Tepaqo'rg'ondan poytaxtni yangi shaharga ko'chirdi va Eski o'rda degan joyida o'rda-qal'a qurdiradi.
Miraziz bin Muhammad Rizo Marg'iloniyning “Tarixi Aziziy”, Otabek Fozil o'g'lining “Mufassal Tarixi Farg'ona”, Shavqiyning —Tarixi Turkiston”, Junaydullaxoja o'g'li Ibratning —Tarixi Farg'ona”, Muhammad Solih Toshkandiyning —Tarixi jadidi Toshkand” kabi asarlari qo'qon xonligi tarixi haqidagi muhim manbalar hisoblanadi. Shuningdek rus elchilari, sayyohlari, harbiylari tomonidan yozilgan hisobotlar va arxiv hujjatlari ham ma'lum qimmatga ega manbalardir. Umarxon davrida shakllangan va rivojlangan qo'qon adabiy muhiti ta'sirida yaratilgan adabiyot va she'riyat namunalari madaniyat rivojining ko'rinishi bo'ldi. Umarxon buyrug'i bilan Fazliy va Mushriflar tomonidan tuzilgan —Majmuat ush-shuaro” nomli tazkira XVIII asr oxiri XIX asr boshlarida qo'qonda yashab ijod qilgan ijodkorlar haqida muhim ma'lumotlar beruvchi qimmatli asardir. —Devoni Huvaydo”, —Rohati dil” asarlarining muallifi Xo'janazar Huvaydo, —Hapalak”, —Ta'rifi viloyati qurama” kabi she'rlar ijodkori Maxmur, hajvchi shoir Gulxaniy (u —Zarbulmasal” asari bilan mashhur”), Fazliy, Mushrif, /oziy, Sodiq, Xotif, Amiriy va boshqalar bu davrning ko'zga ko'ringan ijodkorlaridir. Ular qatorida Uvaysiy, Nodirabegim, Dilshodi Barno, Mahzuna kabi ijodkor ayollarning ham sezilarli o'rni bor

.